مقدمه ولد نامه – ارزش ادبی و تاریخی ولدنامه

این مثنوی روی بیان احوال و سرگذشت مولانا و اصحاب و یارانش ساخته شده و قدیمی ترین و صحیح ترین سند تاریخی است که برای ترجمۀ حالات مولوی و مشایخ و مریدان و خانوادۀ او در دست داریم و این مقصود را بهتر از این سندی قاطع یافته نمی‌شود. سلطان ولد این منظور را در خلال مطالب عرفانی پرورانده و منظومه ای پرداخته است که سر تا پا مشتمل بر مطالب عرفانی و حقایق تاریخی است و در این دو قسمت نتایج بسیار سودمند از این کتاب توان گرفت. ارزش تاریخی و معنوی این کتاب به حدی است که نظیرش را در آثار فارسی بعد از زمان مولوی پیدا نتوان کرد. زیرا مهمترین موضوعات دقیق یعنی تصوف و خاصه طريقۀ مولویه که بیشتر آداب و رسوم قدیمش مولود همین ولد است و بزرگترین مردان رسیدۀ راه حقیقت یعنی مولانا سازندۀ آن مثنوی که صیقل و زنگ زدای ارواح است، در این کتاب با سند قطعی مورد بحث قرار گرفته است. اما ارزش ادبی این کتاب از دو جهت است: یکی برای نثرها که بر سر هر فصل و عنوانی نوشته شده است، و اگر آنها را جمع کنی کتابی بسیار ساده و فصیح در زبان فارسی راجع به مطالب عرفانی و تاریخی فراهم خواهد شد و دیگر از جهت نظم، که هر قدر هم برای شتابزدگی ناظمش سست و ناتندرست از کار در آمده باشد باز از روح کهنگی و فصاحت فارسی خالی نیست و هر دو بخش نظم و نثرش مشتمل بر لغات و اصطلاحات و امثال صحیح فارسی است که از ذخائر ادبی به شمار می‌رود. به عقیدۀ نگارنده هر چند شتاب کردن ولد در پرداختن این مثنوی و ساختن نزديک ده هزار بیت در مدت کمتر از چهار ماه علت سستی و سبک سنگی اشعارش در نظر صرافان سخن شده است، اما جهات دیگر که گفتیم در عوض ارزش این کتاب را به قدری بالا می‌برد که از زمان تألیفش تاکنون با این خصوصیات و مزایا چیزی را همسنگ آن نتوان یافت.