فیه ما فیه مولانا – فصل ۲۲

فصل بیست و دوم

الاَصل اَن یَحفظَ ابنُ چاوُوشَ[۱] فی حِفْظِ الغَیب فی حقِّ شیخِ صَلاحِ‌الدّینِ[۲] قَدَّسَ اللهُ سِرَّهُ حَتی ربَّما ینَفعُه و یَنْدَفِعُ مِنهُ هَذِه الظُّلماتُ و الغِشَاوَةُ هذا ابنُ چاوُوشَ ما یَقولُ فِی نفسِه اِنَّ الخَلقَ و النّاسَ ترَکوا بَلدَهُم و آباهُم وَ اُمَهُم وَ اَهْلهم و قرابتهم وَ عشیرَتهم و سافرُوا منَ الهنْدِ الی السِّندِ وَ عَمِلوا الزَّرابیل منَ الحَدیدِ حتّی تَقطَعتْ رُبَّما یلتَقُوا رجُلاً لهُ رایحَة مِنْ ذلک العَالمِ و کَم مِن اُناسٍ مَاتُوا فی هَذِه الحسرَة و مَا فَازُوا و مَا التَقَوا مِثلَ هذا الرَّجُلِ فاَنتَ قَد التَقَیْتَ فِی بَیتِک حَاضِراً مِثل هَذا الرَّجلِ وَ تولّی عَنهُ ما هَذا الّابلآء عظیمٌ وَ غَفْلَةٌ هُو کانَ ینصَحُنی فی حَقِ شیخ الَمَشایخِ صَلاحِ الحق والدین خَلد الله ملکه انَه رجُل کَبیرٌ وَ عَظیمٌ و فی وَجْههِ ظاهِرٌ و اقلّ الاشیاءِ مِن یَوْمٍ جئتُ فی خِدمَةِ مَولانا مَا سَمِعْتهُ یَوماً یُسمّی اسمکم اِلّا سیّدَنا و مَولانا قَطُ ما غَیَّر هَذه العِبَارةَ یوماً مِنَ الایّامِ اَلیسَ اَنَّ اَغراضَهُ الفاسدةَ اَحجبه عَنْ هَذا وَالیَومَ یَقول عَنْ شیخ صَلاحِ‌الدّین انَّه ما هُو شی اَیش اَسَی شیخ صَلاح‌الدّین مِن الاسِیَةِ فی حَقهِ غیرَ انَه یَراهُ یَقعُ فِی الجُبِّ یَقولُ لَهُ لا تقَعْ فی الجُبِّ لشفقَةٍ لَهُ علی سَایر الناسِ وَ هُوَ یَکرهُ ذلِک الشَفقةَ لِانَّکَ اذا فَعلتَ شیاً لا یُرضِی لصَلاح‌الدّینِ کُنتَ فی وسَطِ قهرِه فاِذا کنتَ فی قهره کیفَ تنجَلی بَلْ کُلَّما رُحْتَ تَغشی و تسوَدُ مِن دخانٍ جَهنم ینصَحُک و یقولُ لک لا تَسکُن فی قَهری و انتَقل مِن دارِ قهری و غضَبی الی دَارِ لُطفی و رَحمتی لانکَ اذا فعلْتَ شَیاً تُرضینی دخَلتَ فی دَارِ محبَتی و لُطفی فمِنْهُ یَنجلی فُوادُکَ و تصیرُ نُورانیاً هُوَ یَنصحُک لاجلِ غَرضِکَ و خَیْرِک و انت تاخُذ ذلک الشَّفقَة و النّصِیحَةَ مِن عِلّةٍ و غَرَضٍ اَیش یکوُن لمثلِ ذلِکَ الرَّجُلِ مَعَکَ غَرضٌ اوعَدَاوة الیسَ انَکَ اذَا حَصَل لک ذَوقٌ ما مِنْ خَمْرٍ حَرامٍ اَو مِن حشیشٍ اَوْ مِن سَماعٍ اَوْ مِن سبَبٍ منَ الاسباب ذلک الساعةَ ترضَی عَلی کُلِ عَدُوٍ لک و تُعفیهِم و تَمیل اَنْ تَبوُس رجلَیهم و ایدیهم و الکافِر و المُومِن ذلک السّاعة فِی نظرِکَ شیٌ واحِدٌ فشیخ صَلاح الدین هُوَ اَصلُ هَذا الذَّوق و اَبْحُر الذَّوقِ عندهُ کیفَ یکونُ له مَعَ احَدٍ بُغضٌ و غَرضٌ مَعاذَ الله وَ انما یقولُ هَذا من الشفقَةِ و المرحمَةِ فی حقّ العبید و الّا لَولا کذلِکَ اَیش یکون لَهُ غَرضٌ مَع هَولاءِ الجرد و الضَّفَادِعِ مَنْ یَكونُ لَهُ ذلِک الملکُ و ذلِک العَظمةُ اَیش یَسوی هولآءِ المَساکین اَلَیسَ اَنَّ مآء الحیوة قالوُا اِنَّه فی الظلمةِ و الظلمةُ هی جسْم الاَولیآء و ماءُ الحَیوة فیهم وَ لا تقدرُ اَن تَلتَقی مَآءَ الحَیوة الّا فی الظلمةِ فان کُنتَ تکره هذه الظُلمةَ و تَنتَفِرُ مِنهُ کیف تَصِلُ الیک مَآءُ الحیوة الیسَ انک اذا طلبتَ اَنْ یتعَلَّم الخِنَاثَ من المخنّثینَ اَو القحُوبیَّةَ من القحاب مَا تَقدِرُ اَنْ یتعَلّم ذلکَ اِلّا اَنْ یتحمَّل الفَ مکروهٍ و ضَرْبٍ و خلاف ارَادتِک حتّی تَفوزَ بما تُریدَ و یتعَلم ذلِک کَیفَ وَ اِن تُرد تحصلَ حَیا باقِیةً سَرمَدِیَّةً و هُوَ مقام الانبیآءِ و الاولیآءِ و لا یجی الیکَ مکروه و لا تَترُکُ بَعضَ مَا عِندَکَ کیف یصیر هَذا مَا یحکم عَلیکَ الشَّیخُ مِثلَ ماحکَموا مَشایخ الاولین اِنَّک تَتْرُکَ المِرآةَ و الاَولادَ و المَالَ و الَمنصِبَ بَل کَانُوا یحکمون اعلَیهِ وَ یقُولونَ اتْرُکْ امرَاتَکَ حَتّی نَحنُ نَاخُذُهَا و کانُوا یتحملُونَ ذَلِک و انتُم اذَا نصحَکُم بشیٍ یَسیرٍ مَا لکم لا تتحَملوا ذلِکَ و عَسی اَنْ تکرَهُوا شیاً و هُو خَیرٌ لکم اَیش یَقول هَذا النّاسُ قَد غَلَب علَیهِم العَمی و الجَهل مَا یَتاملونَ انَ الشخصَ اِذَا عشقَ صَبیاً اَواِمرَاةً کیفَ یتصنّعُ و یتَذَلّلُ و یُفدِی المالَ حتی کیفَ یَخدَعُها یُبذل مجهُوده حتی یَحصلَ تَطییبَ قَلبِها لیلاً و نَهاراً لا یَمِلُ مِنْ هَذا وَ یَملُّ مِن غَیرِهَذا فمحبَّةُ الشَّیخِ و محبَّة اللهِ یکون اَقلَّ مِنْ هَذا اِنَّه مِن اَدْنی حُکمٍ و نصیحَةٍ و دَلالٍ یُعرِضُ و یَترُکُ الشَّیخَ فَعُلِم انّه لیسَ عاشق و لا طالبٍ لَو کان عاشِقاً وَ طَالِباً لَتحَملَ اضْعَافاً مَا قُلنَا و کانَ علی قَلبهِ اَلذُ مِن العسَلِ و السُّکُرِ.

دکلمه فیه ما فیه مولانا

[۱]  حواشی استاد فروزانفر: ظاهراً وی همان نجم‌الدّین بن خرّم چاوش باشد که مولانا در یکی از مکاتیب خود وی را ( فرزند عزیز) خوانده و شفاعت می‌کند تا از جرم او درگذرند، مکتوبات مولانا، ص ۱۷ و چنانکه از همین فصل برمی‌آید ابن چاوش از مریدان مولانا ولی از جمله کسانی بوده است که در صلاح‌الّین زبان وقعیت دراز کرده و بر صلاحیت او برای خلافت و جانشینی مولانا معترض بوده‌اند.

[۲]  حواشی استاد فروزانفر: مراد، صلاح‌الدّین فریدون زرکوب قونوی است از یاران راستین و محبوبان گزیدۀ مولانا که پس از غیبت و استتار شمس تبریزی مدّت ده سال تمام مولانا سرگرم محبّت وی بود و با او عشق بازی‌ها داشت، وفاتش ۶۵۷ ه ق.