معارف محقق ترمدی – تصحیح استاد فروزانفر – متن ۲۰

چو ایوب علیه السلام رها کرد که برگ‌های تنش را می‌خوردند (و صبر می‌کرد) تو نیز صبر کن اگر طالب آنی مردان دین آنگه گرد تو گردند که تو حایض نمانی (یعنی) مُسْتَقْذَرات شهوات و سوداهای وی و معصیت‌ها که همه آلایش و رسوایی است بر هوایی و شهوتی حیض است که رجس است اگر نجس و رجس نیستی به مجاورت این‌ها چرا از پاک دوری اِنَّ اللهَ نَظیفٌ یُحِبٌ النَظافَةَ.[۱]

رِجَالٌ یُحِبُّونَ اَن یَتَطَهَّرُوا وَ اللهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ‌[۲] چون پاک شوی از حیض، مردان خدایی را دستوری دهند که با تو درآمیزند اما بعضی خلقان خدا پاکند که ایشان را پاک شدن حاجت نیست همچنان‌که ملائکه و بعضی را چنان آفریده است که[۳] ایشان نجس محض‌اند در ایشان هیچ جوهری پاک نیست و آن دیوانند باز در جوهر آدمی این دو نوع هست از آن جوهر نور و از این ظلمت افلاک و عناصر.

راحتی که می‌یابی بنگر که آن راحت تو از برون است (آن همه دنیاست و اگر از اندرون است) آن است که‌ وَ الْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ[۴]‌ که با تو وفا خواهد کردن و دیگر چیزها با تو نماند آن حساب جسم است و از حواس در می‌آید.

سودای میان‌تهی ز سر بیرون کن/ وز ناز بکاه و در نیاز افزون کن

استاد تو عشق است چو آنجا برسی/ او خود به زبان حال گوید چون کن[۵]

(دوش از سر عاشقی و از مشتاقی/ می‌کردم التماس می از ساقی

چون نور جلال خویش بنمود به من/ من نیست شدم بماند ساقی باقی)

هر فراق که حاصل شود از زن و غیره مثال آن باشد که کسی‌ات بمرد روز اول زخم سخت باشد و روز دوم مصیبت و روز سوم سهل‌ترک باشذ و همچنین (می‌رو).

من روغن‌کشی‌ام که از برون شکسته‌ام بادام و پسته و جوز را و صورت‌شان خراب کرده‌ام و دانۀ اندرون هم خرد کوفته‌ام و مغز و روغن صاف صوفی‌وار کرده‌ام پس اگر نکرده‌ام و روغن ندارم پلیته‌ام چرب چراست و اگر پلیته چرب نیست در اندرون مشعله چگونه است و اگر در اندرون مشعله نیست از اندرون پرتو شعله چراست و اگر پرتو نیست نور از این دریچه تابان چراست اگر کسی را نور می‌باید تسلیم کند باشد که کنجدهاش را به تدریج همین روغن کنی فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَاءِ وَ هُوَ سَقِیمٌ[۶]

چون فزونی تن ز من بگداخت/ موج محنت مرا به خشک انداخت‌

دلم چون دریایی همچون یونس است (روح) روح در شکم ماهی پنهان بود چون ماهی را تنگ کردم روح مرا به صحرا رهی شد فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَاءِ وَ هُوَ سَقِیمٌ.

شیخ چون آینه است چون در او نگری و خود را با او دهی او نیز به همان قدر به تو التفات کند.

[۱] حدیث نبوى است که در جامع صغیر بدین صورت آمده است: ان الله تعالى طیب یحب الطیب نظیف یحب النظافة کریم یحب الکرم جواد یحب الجود فنظفوا افنیتکم و لا تشبهوا بالیهود. جامع صغیر، طبع مصر (دار العربیة الکبرى) ج ۱، ص ۶۹٫

——

[۲] قرآن کریم، التوبة ۱۰۸٫

[۳] این مضمون مستفاد است از حدیث ذیل: ان الله رکب فى الملائکة عقلا بلا شهوة و رکب فى بنى آدم کلیهما فمن غلب عقله شهوته فهو خیر من الملائکة و من غلب شهوته عقله فهو شر من البهائم: احادیث مثنوى، انتشارات دانشگاه طهران، ص ۱۱۹- ۱۱۸

[۴] قرآن کریم، الکهف ۴۶٫

[۵] این رباعى را به اثیرالدین اخسیکتى نسبت مى‏‌دهند. دیوان اثیر اخسیکتى، طبع طهران ۱۳۳۷، ص ۴۸۰٫

[۶] قرآن کریم، الصافات ۱۴۵٫