معارف محقق ترمدی – تصحیح استاد فروزانفر – متن ۳۱

پیغامبر گفت[۱] علیه السلام: «رحمت از هیچ دل برنداشتند تا مهر شقاوت بر آن دل ننهادند» الفقیر الصالح افضل من الغنی الصالح الفا وافیا الغنی یتمنی عند موته ان لو کان فقیرا و لا یتمنی الفقیر ان لو کان غنیا[۲] قدر شدة الموت و کربه علی المؤمن لقدر ثلثمائة ضربة بالسیف دعای حاجت که روا شود سبحان القدیم الذی لم یزل سبحان الجواد الذی لا یبخل سبحان الحلیم الذی لا یعجل سبحان العالم الذی لا بجهل[۳] للهِ الْاَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ‌[۴].

عایشه رضی الله عنها بعد از وفات رسول صلوات الله علیه و سلم (می‌گفت) یا من لم ینم علی السریر و لم یشبع من خبز الشعیر نه از نایافت که عالمیان هرچه یافتند به برکت وی یافتند.[۵]

آزادمرد آن باشد که از رنجانیدن کسی نرنجد جوانمرد آن باشد که مستحق رنجانیدن را نرنجاند.

قال النبی علیه السلام من قال حین یاوی الی فراشه استغفر الله الذی لا إله الا هو الحی القیوم و اتوب الیه ثلث مرات غفر الله له ذنوبه و ان کانت مثل زبد البحر او عدد الرمل او عدد اوراق الاشجار[۶] او عدد ایام الدنیا گفت: «سرگردان چه می‌گردی چه می‌طلبی» گفت که: «آب حیات» گفت: «این همه سرگردانی برای آب حیوة!» گفت: «یعنی نمی‌ارزد» گفت: «می‌ارزد» گفت: «کاهلی‌ء تو در طلب از چیست معنیش آن است کی نمی‌ارزد».

هرگاه که حق جل جلاله بنده‌ای را از بندگان خود در خورد وصال خود آفریند او را بر همۀ آفریدگان برگزیند وصال چه باشد ناماندن، فنا شدن، از عین حق تعالی هستی یافتن چو تو در میانه نمانی تو اویی ولیکن تا تو در میانه مانده‌ای فانی نشده‌ای.

پاره‌ای راه تنگ داری پیش/ از در نفس خویش با دل خویش‌

——

[۱] مقصود حدیث ذیل است: لا تنزع الرحمة الا من شقى. جامع صغیر، طبع مصر (دار العربیة الکبرى) ج ۲، ص ۲۰۱٫

[۲] معلوم مى‌شود که برهان محقق مانند جنید و اکثر صوفیه فقر را بر غنى ترجیح مى‌نهاده است برخلاف ابن عطاء که قائل به تفضیل غنى بر فقر بوده است به دلیل آنکه غنى صفت حق و فقر صفت عبد است و امام محمد غزالى درین‌باره بحثى شیوا و دقیق دارد و داورى او مابین این دو دسته از صوفیه حاکى از احاطه فکر و اصابت نظر وی است در اصول تصوف و فهم مبانى و روایات مذهبى. احیاء علوم الدین، طبع مصر، ج ۴، ص ۲۰۱- ۱۹۶٫

[۳] حدیث نبوى است که در احیاء علوم الدین بدین‌گونه نقل شده است: ان رسول الله ذکر الموت و غصته و ألمه فقال هو قدر ثلاثمائة ضربة بالسیف. احیاء علوم الدین، طبع مصر، ج ۴، ص ۴۴۷- ۴۴۶٫

[۴] قرآن کریم، الروم ۴٫

[۵] در ناسخ التواریخ جلد اول از کتاب دوم ص ۵۶۴ بدین صورت دیده مى‌شود: یا من لم یشبع من خبز الشعیر یا من اختار الحصیر على السریر یا من لم ینم اللیل کله من خوف السعیر. اما جمله «لم یشبع من خبز الشعیر» از قول ابو هریره نیز نقل شده است صفة الصفوة، طبع حیدرآباد، ج ۱، ص ۷۷٫

[۶] حدیث نبوى و با تفاوت اندک منقول است در احیاء علوم الدین، طبع مصر، ج ۱، ص ۳۲۰٫