مولوی‌نامه – جلد اول – فصل سوم: عقاید و افکار کلامی و فلسفی مولوی

عقاید و افکار فلسفی و کلامی مولوی در مثنوی نیز به اندازه‌یی است که دربارۀ آن کتاب مخصوص می‌توان نوشت که امیدواریم با کلیدی که ما به دست می‌دهیم جوانان باذوق فاضل دنبال این فکر را بگیرند و در تجزیه و تحلیل هر رشته‌یی از عقاید و افکار مولوی رساله‌ها و کتاب‌های سودمند تألیف کنند؛ ای کاش که ما را هم از دعای خیر فراموش نفرمایند.

مقصود از مسائل کلامی و فلسفی مطالبی است که مربوط به فلسفه و علم کلام یعنی علم اصول عقاید می‌شود از قبیل:

مسألۀ جبر و اختیار، قضا و قدر، شبهۀ آکل و مأکول، رجعت، معاد جسمانی و روحانی، معراج جسمانی و روحانی، تجسد برزخی اعمال و اقوال بشر، اختلاف عقول و افهام بشری در اصل خلقت یا به سبب عوارض تعلیم و تربیت، اثبات نفس ناطقۀ انسانی، اثبات حس ششم در بعض افراد بشری، چگونگی بدن عنصری و نفس ملکوتی، اثبات تجرد نفس.

مسألۀ تناسخ و فرق مابین تناسخ ملکی و ملکوتی، کیفیت انقلاب عناصر به یکدیگر، جذب و انجذاب عالم وجود، اثبات جاذبه در موجودات، بحث قدیم و حادث و قدم و حدوث، تجدد امثال یا حرکت جوهریه، حیات موجودات فلکی، نغمه‌های آسمانی، عظمت وجود بشری، و این‌که جهانی عظیم‌تر از خلقت انسانی نیست و خودشناسی بزرگترین علوم است، و و ده‌ها امثال این مباحث که در خلال گفته‌های شش دفتر مثنوی پراکنده است.

بدیهی است که من نمی‌توانم تمام این مسائل را در این سخنرانی مطرح کنم و توضیح بدهم؛ این است که مثل فصول پیش به ذکر چند نمونه اکتفا می‌کنم.