شرح مثنوی بدیع‌الزمان فروزانفر – دفتر اوّل – بخش ۱۰۶ – در بیان آنکه نادر افتد که مُریدی در مُدعی مُزَوَّر اعتقاد به صدق ببندد

تحری: جست‌و‌جوی آنچه سزاوار‌تر است از دو چیز، طلب صواب، جست‌و‌جوی قبله به‌وقت بی‌اطلاعی و فقدان مخبر، از روی قرائن در اصطلاح فقها.

مزور: چیزی ساخته به تزویر، ساختگی، دروغین، سکه‌ی قلب و مغشوش:

دیوان ناصر خسور، ص ۱۵۸

همان مأخذ، ص ۲۲۳ مراد مولانا آن است که گاه سالکی بر سبیل ندرت ممکن است به‌واسطه‌ی اعتقاد پاک و نیت صافی و استوار خود، به حقیقت واصل شود و از تأثیر صحبت شیخان مدعی بر کنار ماند و بدان گونه عاشق وار راه را در هم سپرد که از دروغ مرد مزور آتش طلبش فروننشیند ولی این حکم کلی نیست و به هر حال صحبت و همنشینی مؤثر است و از شیخان ریایی پرهیز باید جست.

آنگاه مقبولیت عمل را با وجود خطا در بعضی شرایط مثل می‌زند به کسی که در شب تاریک می‌خواهد نماز بگزارد ولی جهت قبله را نمی‌داند و کسی نیست که از او بپرسد، او به اجتهاد خود جهتی را که فکر می‌کند قبله در آن جهت است برمی‌گزیند و نماز می‌خواند سپس هوا روشن می‌شود و می‌بیند که قبله در جهت دیگر بوده است، به فتوای ابوحنیفه نعمان بن ثابت، نماز او درست است و نماز را اعاده نمی‌کند برخلاف شافعی (محمد بن ادریس) که به عقیده‌ی او باید نماز را اعاده کند، این مساله و امثال آن در مثنوی قرینه‌ی است که مولانا پیرو مذهب حنفی بوده است، اینکه فتوای فقهای حنفی در این مساله:

فان اشبهت علیه القبله و لیس به حضرته من یسأل عنها اجتهد و صلی فان علم انه أخطأ بعد ما صلی لا یعیدها، و قال الشافعی یعیدها إذا استدبر لتیقنه بالخطا. شرح هدایه‌ی ابوالحسن مرغینانی موسوم به فتح القدیر، طبع بولاق، ج ۱، ص ۱۹۰٫

رجل صلی فی المسجد فی لیلة مظلمة بالتحری ثم تبین انه صلی به غیر القبله جازت صلاته لانه لیس علیه ان یقرع ابواب الناس للسؤال عن القبله (مردی در مسجد و شب تاریک نماز خواند و در تشخیص قبله اجتهاد کرد آنگاه دانست که نماز به‌سوی قبله نگزارده است، نمازش روا و مقبول است زیرا مکلف نیست که برای پرسش از قبله در خانه‌ی مردم را بزند.) فتاوی قاضی خان، طبع لکناهو، ج ۱، ص ۳۴٫ نیز تذکرة الفقهاء، کتاب الصلاه، الفصل الخامس، البحث الثالث.

بیت (۲۲۸۶، ۲۲۸۷) گفتار زن اعرابی است.