مثنوی مولانا – دفتر ششم – بخش ۱۱۶ – بَعدِ مَکْثِ ایشانْ مُتَواری در بِلادِ چینْ در شهرِ تَخت گاه و بَعد دِراز شُدنِ صَبر بی‌صَبر شُدنِ آن بُزرگین که من رَفتم الْوَداع خود را بر شاه عَرضه کُنم اِمّا قَدَمی تُنیلُنی مَقْصودی اَوْ اُلْقِیَ رَاْسی کَفُوادی ثَمَّ یا پایْ رَسانَدَم به مَقْصود و مُراد یا سَر بِنَهَم هَمچو دلْ از دست آن‌جا و نَصیحَتِ برادرانْ او را سود ناداشتن یا عاذِلَ الْعاشِقینَ دَعْ فِئَةً اَضَلَّهَا اللهُ کَیْفَ تُرْشِدُها اِلی آخِرِهِ
| ۴۰۶۷ | آن بُزرگین گفت ای اِخْوانِ من | زِ انْتِظار آمد به لَبْ این جانِ من | |
| ۴۰۶۸ | لا اُبالی گشته‌ام صَبرَم نمانْد | مَر مرا این صَبرْ در آتَش نِشانْد | |
| ۴۰۶۹ | طاقَتِ من زین صَبوری طاق شُد | واقِعه‌یْ من عِبْرَتِ عُشّاق شُد | |
| ۴۰۷۰ | من زِ جانْ سیر آمدم اَنْدَر فِراق | زنده بودن در فِراق آمد نِفاق | |
| ۴۰۷۱ | چند دَردِ فُرقَتَش بُکْشَد مرا؟ | سَر بِبُر تا عشقْ سَر بَخشَد مرا | |
| ۴۰۷۲ | دینِ من از عشقْ زنده بودن است | زندگی زین جان و سَرْ نَنگِ من است | |
| ۴۰۷۳ | تیغْ هست از جانِ عاشقْ گَردْروب | زان که سَیْف اُفْتاد مَحّاء الذُّنوب | |
| ۴۰۷۴ | چون غُبارِ تَنْ بِشُد ماهَم بِتافت | ماهِ جانِ منْ هَوایِ صافْ یافت | |
| ۴۰۷۵ | عُمرها بر طَبْلِ عِشْقَت ای صَنَم | اِنِّ فی مَوْتی حَیاتی می‌زَنَم | |
| ۴۰۷۶ | دَعْویِ مُرغابی‌یی کرده‌ست جان | کِی زِ طوفانِ بَلا دارد فَغان؟ | |
| ۴۰۷۷ | بَطّ را زِ اشْکَستَنِ کَشتی چه غَم؟ | کَشتی‌اَش بر آبْ بَس باشد قَدَم | |
| ۴۰۷۸ | زنده زین دَعْوی بُوَد جان و تَنَم | من ازین دَعْوی چگونه تَنْ زَنَم؟ | |
| ۴۰۷۹ | خواب می‌بینم ولی در خواب نه | مُدَّعی هستم ولی کَذاب نه | |
| ۴۰۸۰ | گَر مرا صد بارْ تو گَردن زَنی | هَمچو شَمعَم بَر فروزَم روشنی | |
| ۴۰۸۱ | آتش اَرْ خَرمَن بِگیرَد پیش و پَس | شبْ‌رَوان را خرمَنِ آن ماه بَس | |
| ۴۰۸۲ | کرده یوسُف را نَهان و مُخْتَبی | حیلَتِ اِخْوان زِ یعقوبِ نَبی | |
| ۴۰۸۳ | خُفْیه کَردَندَش به حیلَت‌سازی یی | کرد آخِر پیرْهَن غَمّازی یی | |
| ۴۰۸۴ | آن دو گُفتَنَدَش نَصیحَت در سَمَر | که مَکُن زَ اخْطارْ خود را بی‌خَبَر | |
| ۴۰۸۵ | هین مَنِه بر ریش‌های ما نَمَک | هین مَخور این زَهْر بر جِلْدی و شَک | |
| ۴۰۸۶ | جُز به تَدْبیرِ یکی شَیْخی خَبیر | چون رَوی چون نَبْوَدَت قَلْبی بَصیر؟ | |
| ۴۰۸۷ | وایِ آن مُرغی که ناروییده پَر | بَر پَرَد بر اوج و اُفْتَد در خَطَر | |
| ۴۰۸۸ | عقلْ باشد مَرد را بال و پَری | چون ندارد عقل عقلِ رَهْبَری | |
| ۴۰۸۹ | یا مُظَفَّر یا مُظَفَّرجویْ باش | یا نَظَروَرْ یا نَظَر وَرْجوی باش | |
| ۴۰۹۰ | بی زِ مِفْتاحِ خِرَد این قَرْعِ باب | از هوا باشد نه از رویِ صَواب | |
| ۴۰۹۱ | عالَمی در دامْ می‌بین از هوا | وَزْ جَراحَت‌هایِ هم‌رَنگِ دَوا | |
| ۴۰۹۲ | مارْ اِستاده‌ست بر سینه چو مرگ | در دهَانَش بَهْرِ صَیْد اِشْگَرف بَرگ | |
| ۴۰۹۳ | در حَشایِش چون حَشیشی او به پاست | مُرغْ پِنْدارد که او شاخِ گیاست | |
| ۴۰۹۴ | چون نِشینَد بَهْرِ خورْ بر رویِ بَرگ | دَر فُتَد اَنْدَر دَهانِ مار و مرگ | |
| ۴۰۹۵ | کرده تِمْساحی دَهانِ خویشْ باز | گِرْدِ دَندان‌هاش کِرمانِ دراز | |
| ۴۰۹۶ | از بَقیّه‌یْ خور که در دَنْدانْش مانْد | کِرم‌ها رویید و بر دَندان نِشانْد | |
| ۴۰۹۷ | مُرغَکان بینَند کِرْم و قوت را | مَرْجِ پِنْدارَند آن تابوت را | |
| ۴۰۹۸ | چون دَهان پُر شُد زِ مُرغْ او ناگهان | دَر کَشَدْشان و فرو بَندَد دَهان | |
| ۴۰۹۹ | این جهانِ پُر زِ نُقل و پُر زِ نان | چون دَهانِ باز آن تِمْساح دان | |
| ۴۱۰۰ | بَهْرِ کِرْم و طُعْمه‌ای روزی‌تَراش | از فَنِ تِمْساحِ دَهْر ایمِن مَباش | |
| ۴۱۰۱ | روبَهْ اُفْتَد اَنْدَر زیرِ خاک | بر سَرِ خاکَش حُبوبِ مَکْرناک | |
| ۴۱۰۲ | تا بِیایَد زاغْ غافِلْ سویِ آن | پایِ او گیرد به مَکْرْ آن مَکْرْدان | |
| ۴۱۰۳ | صدهزاران مَکْر در حیوان چو هست | چون بُوَد مَکْرِ بَشَر کو مِهْتَراست؟ | |
| ۴۱۰۴ | مُصْحَفی در کَفْ چو زَیْنُ‌الْعابدین | خَنْجَری پُر قَهْرْ اَنْدَر آسْتین | |
| ۴۱۰۵ | گویَدَت خَندان که ای مولایِ من | در دلِ او بابِلی پُر سِحْر و فَن | |
| ۴۱۰۶ | زَهْرِ قاتِلْ صورَتَش شَهْد است و شیر | هین مَرو بی‌صُحبَتِ پیرِ خَبیر | |
| ۴۱۰۷ | جُمله لَذّات هوا مَکْراست و زَرْق | سوز و تاریکی‌ست گِرْدِ نورِ بَرق | |
| ۴۱۰۸ | بَرقِ نور کوتَه و کِذْب و مَجاز | گِرْدِ او ظُلْمات و راهِ تو دراز | |
| ۴۱۰۹ | نه به نورَش نامه توانی خوانْدن | نه به مَنْزِل اسبْ دانی رانْدن | |
| ۴۱۱۰ | لیکْ جُرمِ آن که باشی رَهْنِ بَرق | از تو رو اَنْدَر کَشَد انَوارِ شرق | |
| ۴۱۱۱ | می‌کَشانَد مَکْرِ بَرقَت بی‌دلیل | در مَفازِه‌یْ مُظْلِمی شبْ میلْ میل | |
| ۴۱۱۲ | بر کُه اُفْتی گاه و در جویْ اوفْتی | گَهْ بدین سو گَهْ بِدان سویْ اوفْتی | |
| ۴۱۱۳ | خود نَبینی تو دلیلْ ای جاه‌جو | وَرْ بِبینی رو بِگَردانی ازو | |
| ۴۱۱۴ | که سَفَر کردم دَرین رَهْ شَصتْ میل | مَر مرا گُمْراه گوید این دَلیل | |
| ۴۱۱۵ | گَر نَهَم من گوشْ سویِ این شِگِفت | زَ امْرِ او راهم زِ سَر باید گرفت | |
| ۴۱۱۶ | من دَرین رَهْ عُمرِ خود کردم گِرو | هرچه بادا باد ای خواجه بُرو | |
| ۴۱۱۷ | راه کردی لیکْ در ظَنِّ چو بَرق | عُشرِ آن رَهْ کُن پِیِ وَحْیِ چو شرق | |
| ۴۱۱۸ | ظَنَّ لایُغْنی مِنَ الْحَقْ خوانْده‌یی | وَزْ چُنان بَرقی زِ شرقی مانْده‌یی | |
| ۴۱۱۹ | هی دَرآ در کَشتیِ ما ای نَژَنْد | یا تو آن کَشتی بَرین کَشتی بِبَنْد | |
| ۴۱۲۰ | گوید او چون تَرک گیرم گیر و دار؟ | چون رَوَم من در طُفَیْلَت کورْوار؟ | |
| ۴۱۲۱ | کور با رَهْبَر بِهْ از تنها یَقین | زان یکی نَنگ است و صد ننگست ازین | |
| ۴۱۲۲ | می‌گُریزی از پَشه درگَزدُمی | می‌گُریزی در یَمی تو از نَمی | |
| ۴۱۲۳ | می‌گُریزی از جَفاهایِ پدر | در میانِ لوطیان و شور و شَر | |
| ۴۱۲۴ | می‌گُریزی هَمچو یوسُف زَانْدُهی | تا زِ نَرْتَعْ نَلْعَب اُفتی در چَهی | |
| ۴۱۲۵ | در چَهْ اُفْتی زین تَفَرُّج هَمچو او | مَر تورا لیکْ آن عِنایَت یارْ کو؟ | |
| ۴۱۲۶ | گَر نبودی آن به دَستوری پدر | بَرنَیاوَرْدی زِ چَهْ تا حَشْرْ سَر | |
| ۴۱۲۷ | آن پدر بَهْرِ دلِ او اِذْنْ داد | گفت چون اینست مَیْلَت خیر باد | |
| ۴۱۲۸ | هر ضَریری کَزْ مَسیحی سَر کَشَد | او جُهودانه بِمانَد از رَشَد | |
| ۴۱۲۹ | قابِلِ ضَوْ بود اگر چه کورْ بود | شُد ازین اِعْراضْ او کور و کَبود | |
| ۴۱۳۰ | گویَدَش عیسی بِزَن در من دو دَست | ای عَمی کُحْلِ عُزَیزی با من است | |
| ۴۱۳۱ | از من اَرْ کوری بِیابی روشنی | بر قَمیصِ یوسُفِ جانْ بَر زَنی | |
| ۴۱۳۲ | کار و باری کِتْ رَسَد بَعدِ شِکَست | اَنْدَر آن اِقْبال و مِنْهاجِ رَهْ است | |
| ۴۱۳۳ | کار و باری که ندارد پا و سَر | تَرک کُن هی پیرْ خَر ای پیرْ خَر | |
| ۴۱۳۴ | غیرِ پیرْ اُستاد و سَرلشکَر مَباد | پیرِ گَردونْ نی ولی پیرِ رَشاد | |
| ۴۱۳۵ | در زمان چون پیر را شُد زیرْدَست | روشنایی دید آن ظُلْمَت‌پَرَست | |
| ۴۱۳۶ | شَرطْ تَسْلیم است نه کارِ دراز | سود نَبْوَد در ضَلالَت تُرکْ‌تاز | |
| ۴۱۳۷ | من نَجویَم زین سِپَس راهِ اَثیر | پیر جویَم پیر جویَم پیرْ پیر | |
| ۴۱۳۸ | پیر باشد نَردبانِ آسْمان | تیرْ پَرّان از که گردد؟ از کَمان | |
| ۴۱۳۹ | نه زِ ابراهیم نِمْرود گِران | کرد با کَرکَس سَفَر بر آسْمان؟ | |
| ۴۱۴۰ | از هوا شُد سویِ بالا او بَسی | لیکْ بر گَردون نَپَرَّد کَرکَسی | |
| ۴۱۴۱ | گُفتَش ابراهیم ای مَردِ سَفَر | کَرکَسَت من باشم اینَت خوب‌َتَر | |
| ۴۱۴۲ | چون زِ من سازی به بالا نَرْدبان | بی پَریدن بَر رَوی بر آسْمان | |
| ۴۱۴۳ | آن چُنان که می‌رَوَد تا غرب و شرق | بی زِ زاد و راحِله دلْ هَمچو بَرق | |
| ۴۱۴۴ | آن چُنان که می‌رَوَد شب زِ اغْتِراب | حِسِّ مَردم شهرها در وَقتِ خواب | |
| ۴۱۴۵ | آن چُنان که عارف از راهِ نَهان | خوش نِشَسته می‌رَوَد در صد جهان | |
| ۴۱۴۶ | گَر نَدادَسْتَش چُنین رَفتارْ دَست | این خَبَرها زان وَلایَت از کی است؟ | |
| ۴۱۴۷ | این خَبَرها وین رِوایاتِ مُحِق | صد هزاران پیر بر وِیْ مُتَّفِق | |
| ۴۱۴۸ | یک خَلافی نی میانِ این عُیون | آن چُنان که هست در عِلْمِ ظُنون | |
| ۴۱۴۹ | آن تَحَرّی آمد اَنْدَر لَیْلِ تار | وین حُضورِ کعبه و وَسْطِ نَهار | |
| ۴۱۵۰ | خیز ای نِمْرود پَر جویْ از کَسان | نَردبانی نایَدَت زین کَرکَسان | |
| ۴۱۵۱ | عقلِ جُزویْ کَرکَس آمد ای مُقِل | پَرِّ او با جیفه‌خواری مُتَّصِل | |
| ۴۱۵۲ | عقلِ اَبْدالانْ چو پَرِّ جِبْرئیل | می‌پَرَد تا ظِلِّ سِدْره میلْ میل | |
| ۴۱۵۳ | بازِ سُلْطانَم گَشَم نیکو پِیْ اَم | فارغ از مُردارَم و کَرکَس نی‌اَم | |
| ۴۱۵۴ | تَرکِ کَرکَس کُن که من باشم کَسَت | یک پَرِ من بهتر از صد کَرکَسَت | |
| ۴۱۵۵ | چند بر عَمْیا دَوانی اسب را؟ | باید اُستا پیشه را و کَسْب را | |
| ۴۱۵۶ | خویشتن رُسوا مَکُن در شهرِ چین | عاقِلی جو خویش از وِیْ در مَچین | |
| ۴۱۵۷ | آن چه گوید آن فَلاطونِ زمان | هین هوا بُگْذار و رو بر وَفْقِ آن | |
| ۴۱۵۸ | جُمله می‌گویند اَنْدَر چین به جِدّ | بَهْرِ شاهِ خویشتن که لَمْ یَلِد | |
| ۴۱۵۹ | شاهِ ما خود هیچ فَرزندی نَزاد | بلکه سویِ خویشْ زَن را رَهْ نداد | |
| ۴۱۶۰ | هر کِه از شاهانْ ازین نوعَش بِگُفت | گَردَنَش با تیغِ بُرّان کرد جُفت | |
| ۴۱۶۱ | شاه گوید چون که گفتی این مَقال | یا بِکُن ثابت که دارم من عِیال | |
| ۴۱۶۲ | مَر مرا دختر اگر ثابت کُنی | یافتی از تیغِ تیزم آمِنی | |
| ۴۱۶۳ | وَرْنه بی‌شک من بِبُرَّم حَلْقِ تو | ای بِگُفته لافِ کِذْب آمیغْ تو | |
| ۴۱۶۴ | سَر نخواهی برد هیچ از تیغْ تو | ای بِگُفته لافِ کِذْب آمیغْ تو | |
| ۴۱۶۵ | بِنْگَر ای از جَهْلْ گفته ناحَقی | پُر زِ سَرهایِ بُریده خَنْدقی | |
| ۴۱۶۶ | خَنْدقی از قَعْرِ خَنْدَق تا گِلو | پُر زِ سَرهایِ بُریده زین غُلو | |
| ۴۱۶۷ | جُمله اَنْدَر کارِ این دَعوی شُدند | گَردنِ خود را بِدین دَعوی زَدَند | |
| ۴۱۶۸ | هان بِبین این را به چَشمِ اِعْتِبار | این چُنین دَعْوی مَیَنْدیش و مَیار | |
| ۴۱۶۹ | تَلْخ خواهی کرد بر ما عُمرِ ما | کی بَرین می‌دارد ای دادَر تورا؟ | |
| ۴۱۷۰ | گَر رَوَد صد سال آنْک آگاه نیست | بر عَما آن از حِسابِ راه نیست | |
| ۴۱۷۱ | بی‌سِلاحی در مَرو در مَعْرکه | هَمچو بی‌باکانْ مَرو در تَهْلُکه | |
| ۴۱۷۲ | این همه گفتند و گفت آن ناصَبور | که مرا زین گفت‌ها آید نُفور | |
| ۴۱۷۳ | سینه پُر آتشْ مرا چون مِنْقَل است | کِشْت کامِل گشت وَقتِ مِنْجَل است | |
| ۴۱۷۴ | صَدْر را صَبری بُد اکنونْ آن نَمانْد | بر مَقامِ صَبْر عشقْ آتش نِشانْد | |
| ۴۱۷۵ | صَبرِ من مُرد آن شبی که عشقْ زاد | دَرگُذشت او حاضِران را عُمرْ باد | |
| ۴۱۷۶ | ای مُحَدِّث از خِطاب و از خُطوب | زان گُذشتم آهنِ سَردی مَکوب | |
| ۴۱۷۷ | سَرنِگونَم هی رَها کُن پایِ من | فَهْم کو در جُملهٔ اَجْزایِ من؟ | |
| ۴۱۷۸ | اُشتُرَم من تا تَوانَم می‌کَشَم | چون فُتادَم زار با کُشتن خَوشَم | |
| ۴۱۷۹ | پُر سَرِ مَقْطوع اگر صد خَنْدق است | پیشِ دَردِ منْ مِزاحِ مُطْلَق است | |
| ۴۱۸۰ | من نخواهم زَد دِگَر از خَوْف و بیم | این چُنین طَبْلِ هوا زیرِ گِلیم | |
| ۴۱۸۱ | من عَلَم اکنون به صَحرا می‌زَنَم | یا سَراَنْدازیّ و یا رویِ صَنَم | |
| ۴۱۸۲ | حَلْق کو نَبْوَد سِزایِ آن شراب | آن بُریده بِهْ به شمشیر و ضِراب | |
| ۴۱۸۳ | دیده کو نَبْوَد زِ وَصْلَش در فِرِه | آن چُنان دیده سپید کور بِهْ | |
| ۴۱۸۴ | گوش کان نَبْوَد سِزایِ رازِ او | بَر کَنَش که نَبْوَد آن بر سَرِ نِکو | |
| ۴۱۸۵ | اَنْدَر آن دَستی که نَبْوَد آن نِصاب | آن شِکَسته بِهْ به ساطورِ قَصاب | |
| ۴۱۸۶ | آن چُنان پایی که از رَفتارِ او | جانْ نَپِیوندَد به نرگسْ زارِ او | |
| ۴۱۸۷ | آن چُنان پا در حَدیدْ اولی تَراست | که آن چُنان پا عاقِبَت دَردِ سَراست |
در ستایش عقل و پیروی از عقل یا عاقلان
وای به حال آن پرنده ای که قبل از روییدن پرهایش, پرواز کند و اوج بگیرد و در خطر بیافتد.
عقل مانند پر و بال آدمی است و اگر عقل ندارد, باید از عقل یک راهنما استفاده کند.
یا خودت باید پیروز باشی, یا باید به دنبال انسان های پیروز باشی. یا خودت باید توانایی دیدن حقیقت را داشته باشی یا باید به دنبال فردی با این خاصیت باشی.
بدون کلید عقل, کوبیدن این در از روی هوا و هوس است و کار درستی نیست.
سنائی نشان عاشق را آن دانسته که از هفت دریا تر نشود و آتشِ دوزخ بر وی
سرد نماید.
گواه رهرو آن باشد که سرش بینی از دوزخ
نشان عاشق آن باشد که خشکش بینی از دریا
و بدین سان عشق تمام صبر است امّا در راه رسیدن به معشوق و تمام بی
صبری است در فراق معشوق و نا شکیبایی بر نادیدنِ او.
من بی تو گمان مبر که یک دم
بنشینم و صبر پیش گیرم
(سنایی)
گفت ای یاران من صبرم نماند
مر مرا این صبر بر آتش نشاند
من زجان سیر آمدم اندر فراق
زنده بودن در فراق آمد نفاق
(مثنوی_مولانا)
📗۳۶۵ روز در صحبت مولانا_ صفحه ۲۲
دکتر قمشه ای