فیه ما فیه مولانا – فصل ۲۹

فصل بیست و نهم

قالَ الجَرّاحُ المَسیحیُّ شرِبَ عندی طایفةٌ مِنْ اصحَابِ شیخ صَدرالدّین^[۱] وَ قالُوا لِی کان عیسَی هُوَ الله کما تَزعمُونَ وَ نحن نَعْرِفُ اَنَّ ذاک حقّ لیکن نکتُم و ننکر قاصِداً مُحافَظةً للمِلٌةِ.

قَالَ مَولانا قدَّس الله سِرَّه العزیز کذبَ عَدُو اللهِ و حَاشَا للهِ هَذا کلام مَن سَکِرَ مِن نَبیذِ الشَّیطان الضَالِ المضِلِ الذَلیلِ المذِلِ المَطرودِ مِن جَنابِ الحقِ و کیفَ یجوزُ اَنْ یکونَ شخصٌ ضَعیفٌ یَهرُبُ مِنْ مَکرِ الیهودِ مِنْ بُقعةٍ الی بقعةٍ وَ صُوَرتُه اقل مِن ذِراعَینِ حَافِظاً لِسَبعِ سَمَوآتٍ ثخِانَةُ کُلِ سَمآءٍ خَمسُمائةِ عامٍ و بینَ کلِ سَمآءٍ الی سَماءٍ خمسمائة عَامٍ ثخانَةُ کُلِ اَرضٍ خَمسُمائة عامٍ وَ بَین کلِ اَرْضٍ الی اَرْضٍ خَمسُمائةِ عَامٍ وَ تَحت العَرْش بحر عُمقهُ هَکَذی و للهِ مَلک ذاکَ البحرُ الی کَعبهِ وَ اضعافُ هَذا کیفَ یَعترِف عَقلُک اَن یکون مصرِفها و مُدبّرُها اَضْعَف الصُّوَر ثم قَبلَ عیسَی مَنْ کانَ خَالِق السَّماوَاتِ وَ الأَرْضِ سُبحانه عما یقول الظالمون قالَ المَسیحیّ

خاکی بر خاک رفت و پاکی بر پاک^[۲]

قال اذا کان رُوح عیسَی هُوَ الله فاینَ راحَ روحُه اِنَّما یَرُوحُ الرُّوحُ اِلی اَصلِه وَ خَالِقهِ وَ اِذَا کان الاَصل هُوَ و الخالِقُ اینَ یَروحُ.

قالَ المَسیحیُّ نحنُ وجَدنا هَکذی فاتخذناهُ مِلةً قلتُ انتَ اِذَا وجَدْتَ وَ وَرِثتَ مِن ترکةِ اَبیک ذَهباً قلباً اَسْوَد فاسِداً مَا تُبَدِلُهُ بذهَبٍ صحیحِ المِعیَار صَافِیاً عَنِ الغلِّ و الغشِّ بَل تاخُذ القَلبَ و تَقُول وجَدْنا هَذا او بقیَتْ من ابیک یداً شَلا و وَجَدْتَ دَوآءً و طَبیباً یُصْلِح یَدکَ الاشلَّ ما تَقْبَلُ و تَقُول وجَدْتُ یدَیِ هَکذی اَشلَّ فلا اَرْغب الی تَبدیلهِ او وَجَدْتَ مآءً مالِحاً فِی ضیعَةٍ ماْتَ فَها اَبُوکَ و تَرَبَّیْتَ فَها ثم هُدِیتَ الی ضَیعةٍ اُخرَی مآوُهَا عَذْبٌ و نَباتُها حُلوٌ و اَهلُها اَصِحّآءُ مَا تَرغَب الی النَّقْلِ الَیها و الشُّربِ مَن المآءِ العَذْبِ یُذهِبُ عَنک الاَمراضَ و العِللَ بَل تَقُول انّا وجَدْنا تلک الضَیعَةَ و مَاءَها المالِحَ المُورثَ العِلَلِ فتمسَّکُ بِما وجَدْنا حاشا لا یَفعَل هَذا وَ لا یَقُول هَذا مَن کان عاقلاً او ذَا حِسٍّ صَحیحٍ انَّ اللهَ تَعالی اَعْطَی لک عَقلاً علی حدةٍ غیرعَقل اَبیکَ و نَظراً عَلی حدةٍ غیرَ نَظرِ اَبیکَ و تمییزاً علی حدَة فلِمَ تُعَطِّل نَظرَکَ و عقلَکَ و تَتَّبعُ عَقْلاً یُردیک و لا یهُدیک یَودَاش^[۳] کَانَ ابوُه اِسْکافیاً فلمّا وَصَلَ الی حَضْرة السُّلطان و علَّمَه آدابَ الملوکِ وَ سِلاح دَارِیة و اَعْطاهُ اَعلی المَناصب قطُّ مَا قَال انّا وجَدْنا آباءَ نَا اَسَاکفةً فلا نُریدُ هَذه المرتَبةَ بل اَعْطِینی ایُّها السُّلطانُ دُکاناً فی السُّوق اتعَانی الاسَا کفیّة بَلِ الکَلْب مَع کمالِ خِسَّتِه اذَا عُلِّم الصَّیدَ وَ صَارَ صَیادَا لسُّلطَانِ نسِیَ مَا وَجدَ مِن اَبیه وَ اُمّهِ و هُو السُّکونُ فی المَتْبنِ و الخرباتِ و الحرصُ عَلی الجِیَفِ بَل یتْبعُ خَیْل السُّلطانِ و یُتابِعُ الصُّیُودَ و کذی البَازُ اِذَا ادَبهُ السُّلطَانُ قطُّ لا یَقولُ اِنّا وَجَدْنا مِن آباینا قِفَارَ الجبَالِ وَ اَکلَ المیتَاتِ فلا نَلْتَفِتُ الی طَبلِ السُّلطانِ وَ لا اِلی صَیْدِهِ فَاِذَا کانَ عَقلُ الحَیْوانِ یتشبَّثُ بِمَا وَجَد اَحْسَنَ بِمّا وَرِثَ مِنْ اَبوَیْهِ فَمِنَ السَّتمجِ الفَاحِشِ اَنْ یکونَ الاِنسَانُ الّذی تَفَضّلَ عَلی اَهْلِ الاَرْضِ بالعقلِ و التمیز اقَلَّ من الحیوان نعُوذُ باللهِ مِن ذلکَ نعم یَصحُّ اَنْ یُقالَ اِنَّ ربَّ عیسَی علَیهِ السَّلم اَعزَّ عیسَی وَ قَرَّبهُ فمَنْ خَدَم عیسَی فقَدْ خدَمَ الرَّبَّ و مَن اَطاعَ عیسَی فقَدْ اطاع الربَّ فاِذَا بَعث الله نبیاً اَفْضَلَ مِن عیسَی اظهر علی یَده مَا اَظهر عَلی یَدِ عیسَی وَ الزیادَةُ یحبُ مُتابَعةُ ذلِک النبی لله تعالی لا لعینه وَ لا یُعبدُ لعینه الّا الله وَ لا یحبُّ الّا الله و انَّما یحبُّ غیرُالله للهِ تَعالی و اِنَّ الی ربِّک المُنتَهی یَعنی مُنتَهی اَنْ تُحبَّ الشَّیَ لغَیره و تَطلُبهُ لغَیرِه حتّی تنتَهِیَ الی اللهِ فتُحبُّه لعَینهِ.

کعبه را جامه کردن از هوس است/ یای بیتی جَمال کعبه بَس است^[۴]

لیسَ التَکحل فی العینَیْن کَالکحَلِ^[۵]

کما انَّ خَلاقَةَ الثّیاب وَ رثاثتها یکتُم لُطفَ الغِنَا وَ الاحتِشام فکذلِکَ جَودةُ الثِّیاب و حُسنُ الکِسوَة یکتُم سِیمآءَ الفَقرِ و جَماله و کمالَهُ اِذَا تَخرقَ ثَوْبُ الفَقیر انفَتَح قَلبُه.

—–

[۱]  حواشی استاد فروزانفر: مقصود شیخ صدرالدین محمد بن اسحق قونوی است (متوفی ۶۷۳) از اکابر متصوّفه و معاصرین مولانا که بخصوص در تقریر و بیان طریقه عرفانی محیی‌الدین بن عربی آثار او مورد نظر و اهتمام محققین بوده است و شهرت او را از بحث در تاریخ احوال وی مستغنی می‌دارد.

[۲]  مصراع آخر رباعی ۱۰۶۷ مولانا.

[۳]  حواشی استاد فروزانفر با اندکی تلخیص: مراد شمس‌الدین یوتاش بکلربک است که در مکتوبات مولانا آمده و در مختصر تاریخ سلاجقه ابن بی‌بی و مسامرةالاخبار نام وی مکرراً ذکر شده (متوفی ۶۵۶).

[۴]  حواشی استاد فروزانفر: از سیرالعباد حکیم سنایی است، سیرالعباد، چاپ تهران، ص ۱۰۱٫

[۵]  حواشی استاد فروزانفر: از ابوالطیب متنبی.