مکتوبات مولانا – مکتوب ۵۱ – به معین‌الدّین پروانه در توصیۀ کریم‌الدّین محمود

اِن یَنصُرْکُمُ اللهُ فَلَا غَالِبَ لَکُمْ^[۱]. بعضی فلاسفه و معتزله، خدای را جلّ جلاله عالِم و عادل و حلیم و حکیم و کریم و اسمای حسنی نگویند و روا ندارند اطلاقِ آن اسما و القاب بر وَی و گویند که این القابْ غیرِ او را گویند و مستعمل مخلوقان شده است، شرم داریم او را گفتن که وَهم مماثلت بود نام بندگان بر خداوندان، چنان بود که شاه را بَلَبان و سُنْقُر^[۲] گفتن. پس القابِ دراز گفتن دَری دارد در تعظیم و ناگفتن و یا کوتاه گفتن هم دَری دارد در تعظیم که الاَعمَالُ بِالنّیَّات^[۳]. پس تَرکِ القاب و صفت از جهتِ نفیِ تشبیهْ نوعی تعظیم باشد. وَ اِن کانَ وَ لابُدّ اختصار و اقتصار در القاب چند در حقِّ ملک‌الامرا، مغیث المظلومین، ناصرالحق، معین الدّین ادام اللهُ عُلوَّهُ، سَلَامٌ قَوْلاً مّن رَّبٍّ رَحِیمٍ^[۴]. سلامٌ علیکم فی جمیع احوالکم و افعالکم و اقوالکم و علی عبادالله الصّالحین[۵]. شعر:
لو انّ الرّیح تحملنی الیکم
تشبّثت باذیال الرّیاح
و کِدتُ اطیر من شوقی الیکم
و کیف یطیر مقصوص الجناح؟^[۶]
خیرالنّاس من ینفع النّاس^[۷]، سَیِّدُ القَومِ خادِمُهُم^[۸]، وَ اَمَّا مَا یَنفَعُ النَّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الْاَرضِ^[۹]، عَدلُ السَاعَةٍ خَیرٌ مِنْ عِبَادَةِ سِتَّینَ سَنَةٍ^[۱۰]، العدل وضع الشّی فی موضعه^[۱۱]، فَاَمَّا الْیَتِیمَ فَلَا تَقْهَر، وَاَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَر^[۱۲]، زیرا این دو مظلوم‌اند و مسکین‌اند، موضع قهر و نهر و زجر نیستند. پس وضع قهر بر مقهور گشته عدل نباشد و وضع الشّیء فی موضعه نباشد.
اَمداد توفیق از موفّق ازل و ابد از آن ظلّ الرّحمة والمعدلة منقطع مباد ابداً. آرندۀ تحیّت، کریم الدّین محمود وفّقه الله از متعلّقان و نزدیکانِ این داعی است. بر او تهمتی نهادند از روی طمع. امید است، امید است که به شفاعتِ این داعی، یرلیغ عنایتی و مغفرت و لطفِ پادشاهانه بخشش فرماید که همچون چاکران و کھترانِ دیگر از آن مغفرت‌سرای که پایِ عَلَمِ^[۱۳] قضایِ حاجاتِ خلایق است، حرسهاالله وصانها و شیّد برهانها[۱۴]، شاکر و ذاکر و ثناگویان و شادمان باز گردد. ثوابِ جزیل و ثنای جمیل مدّخر گردد و بدین تصدیعاتِ پیاپی معذور فرماید که المشربُ العَذبُ کثیرالزّحام^[۱۵]. بیت:
اکنون که رُخَت جان جهانی بربود
سیری و ملالتت کجا دارد سود؟
آن روز که مه شدی نمی‌دانستی
کانگشت نمای عالَمی خواهی بود؟^[۱۶]
شرح الله صدره و یسّر علیه امره و بَعَّد عنه الملال والکلال و ایَّده بروحِ القدس و روّحه بروح الانس[۱۷]. آمین یا ربّ العالمین.

———————-

[۱] بخشی از آیۀ ۱۶۰ سورۀ آل عمران: اگر خداوند شما را یاری دهد، کسی بر شما پیروز نخواهد شد.

[۲] توضیحات استاد سبحانی: بَلَبان یا بالابان از لغات بلغاری و در آن زبان به معنی خرس است. سُنقُر به ترکی شاهین را گویند (قاموس ترکی). – این دو در زبان ترکی نام افراد ذکوری بوده است که معمولاً از فقرا بودند و به غلامی می‌پرداختند. این دو نام همانند ارسلان و آغوش است که سعدی در گلستان آورده است (باب هفتم).

[۳] حدیث نبوی: اعمال انسان به نیت‌ها وابسطه است.

[۴] آیۀ ۵۸ سورۀ یس: سلام، این سخنی است از پروردگار مهربان‌.

[۵] سلام بر شما در تمام احوال، اعمال، سخنان و بر بندگان صالح خدا.

[۶] ترجمه استاد سبحانی: اگر باد مرا به سوی شما بیاورد، بر دامن بادها می‌آویزم و می‌خواهم از شوق به سوی شما پرواز کنم، اما پرندۀ بال شکسته چگونه پرواز کند؟.

[۷] حدیث نبوی: بهترین مردم کسی است که به دیگران فایده رساند.

[۸] حدیث نبوی: پیشوا و رئیس هر گروهی، خادم آن گروه است.

[۹] بخشی از آیۀ ۱۷ سورۀ رعد: و اما آنچه به مردمان سود می‌رساند، بر روی زمین باقی می‌ماند.

[۱۰] برگرفته از حدیث نبوی و ترجمۀ کل آن: یک ساعت دادگری بهتر است از عبادت هفتاد سال با شبزنده‌داری و روزه‌داری و یک ساعت حکم ناحق سخت‌تر و گرانتر است نزد خدا از گناهان شصت سال.

[۱۱] از فرمایشات امام علی (ع): عدالت آن است که هر چیزی در جای خود قرار گیرد.

[۱۲] آیۀ ۹ و ۱۰ سورۀ ضحی: پس با یتیم تندی مکن، و بر خواهنده بانگ مزن.

[۱۳] بخشی توضیحات استاد سبحانی: در قدیم کسی که به او ستمی رسیده بود جامه‌یی رنگین یا از جنس مخصوص می‌پوشید و به پای علم و نشانه‌یی می‌رفت که برای راهنمایی این جماعت برپا می‌داشتند. گاهی دادخواهان لباس کاغذین به تن می‌کردند.

[۱۴] خداوند آن را محافظت و مصون دارد و استوارش گرداند.

[۱۵] از امثال: نوشیدنی گوارا مشتری بسیار دارد. در امثال و حکم مرحوم دهخدا آمده: نظیر: هرکه شیرینی فروشد مشتری بر وی بجوشد.

[۱۶] با اختلافاتی در مصرع دوم بیت اول، رباعی ۷۵۷ مولانا.

[۱۷] خداوند سینۀ او را گشاده گرداند و اعمال او را تسهیل بخشد و خستگی و اندوه از او دور گرداند و با روح القدس یاریش نماید و به روح او آرامش بخشد.