مولانا جلال الدین – بدیع الزمان فروزانفر – فصل دوم – مولانا در حلب

چنان که در مناقب العارفین مذکور است مولانا دو سال پس از وفات پدر و ظاهراً به
اشارت برهان الدّين «به جانب شام عزیمت فرمود تا در علوم ظاهر ممارست نماید و کمال
خود را به اکملیّت رساند و گویند سفر اولش آن بود» و مطابق روایت همو برهان الدّین در
این سفر تا قیصریه با مولانا همراه بود و او در این شهر مقیم شد لیکن مولانا به شهر حلب
رفت و به تعلیم علوم ظاهر پرداخت. هرچند در ولدنامه و تذکره ها به مسافرت مولانا
برای تحصیل علوم به حلب یا محل دیگر ایما و اشاره ای هم دیده نمی شود، لیکن تبحّر و
استیلای مولانا در علوم چنان که از آثارش مشهود است، ثابت می کند که او سال ها در
تحصیل فنون و علوم اسلامی که بسیاری از مشایخ متأخّرين آن ها را به نام آن که قال
حجاب حال است، ترک گفته و ناقص و بی کمال بار آمده اند رنج برده و اکثر یا همۀ کتب
مهم را به درس یا به مطالعه خوانده و چنان که بیاید محدّث و فقیه و ادیب و فیلسوف استاد
بوده است و چون شهرت علمی در آن عهد خاصّه در علوم شرعی متّکی به اجازه و علوّ
مقام بسته به علوّ سلسلۀ اسناد بوده و ناچار استادان فقه و حدیث می بایست اجازه و

سلسله روایت خود را به استادی متبحّر و صدوق و عالی الاسناد منتهی سازند، پس ناچار
مولانا که در آغاز حال شغل وعظ و افتا و تدریس و تذکیر داشت درس خوانده و استاد
دیده بود و سلسۀ روایت احادیث و احکام فقه را که متصدّی تدریس آن بود به یکی از
محدّثان و فقیهان آن روزگار مستند می گردانید.
و چون دمشق و حلب در این عهد از مراکز مهم تعلیمات اسلامی به شمار می رفت و
بسیاری از علمای ایران از هجوم مغول بدان نواحی پناه برده و اوقات خود را به نشر علوم
مشغول گردانیده و عدّۀ بسیار از عرفا نظر به آن که دمشق و حوالی جبل لبنان مکان مقدّس
و موقف ابدال و هفت مردان یا هفت تنان و تجلّی گاه بوارق غیبی است در آن نواحی اقامت
گزیده بودند و به انتظار دیدار رجال الغيب در کوه های لبنان شب به روز می آوردند و شیخ
اکبر محیی الدّین مؤسّس و بنیادگذار اصول عرفان و شارح کلمات متصوّفه هم در شام
جای داشت. پس روایت افلاکی در مسافرت مولانا که طالب علوم ظاهر و باطن بود بدین
نواحی از واقع به دور نیست و اگر چه ذکر این سفر در ولدنامه که مبتنی بر اختصار و بیان
مقامات معنوی مولاناست نیامده و با وجود این قراین باید سخن افلاکی را مسلّم داشت.