مولوی‌نامه – جلد اول – فصل چهارم: عقل برهانی از درک حقایق ایمانی عاجز است منطق وحی، برتر و صافی‌تر از منطق عقل است

مولوی می‌گوید عقل برهانی از درک حقایق ایمانی عاجز است، و منطق وحی انبیا و اولیا، برتر و صافی‌تر از منطق عقل بحثی علما و حکماست.

اما عامۀ خلایق آنگاه از منطق وحی آگاه می‌شوند که عارفی روشن‌دل در سفر خلق به حق، گلستان قدس و تفرّجگاه عالم تجرّد ماورای ماده را که مقام علّیین است سیر کرده، و در بازگشت به عالم سفلی و سفر از حق به خلق، دسته گلی به تحفه برای ساکنان این نشئۀ طبیعی مادی آورده باشد؛ و این خود همان انبیا و اولیا و بندگان خاص مقرب الهی‌اند که از جانب حق‌تعالی به رسالت و اصلاح جامعه و تربیت نفوس بشری مبعوث شده‌اند؛ و به موجب فرمان الهی یعنی خاصیت جبلی موهوبی که در خلقت و کینونت ذات و سرشت ایشان تعبیه شده است، در دعوت خلق به حق جهانیان را از خواب غفلت بیدار؛ و از لذات ناپایدار دنیوی به سعادت ابدی و نعیم جاودان اخروی هدایت و رهبری می‌نمایند.

مولوی می‌گوید عقل بحثی برای درک حقایق اشیاء کافی نیست؛ و کمند عقول و افهام بشر که اسیر اصطلاحات و محفوظات فنون بحثی و پایبند عالم حس و محسوس است، به کنگرۀ رفیع کاخ ابداع و عالم ماورای حس و محسوس نمی‌رسد.

و به عبارت دیگر نردبان پایۀ فکر و اندیشۀ محدود انسانی که دست و پای او در زنجیر حدود و قیود و ضوابط و اصول عقاید و قواعد موضوعۀ علوم و دانش‌های درسی که همه مخلوق و ساختۀ ظنون و اوهام خود اوست، بسته شده، برای طی مدارج ارتقاء روحانی و معارج کمال نفسانی، و صعود به بام بلند حقایق آن امور که ماورای عقل عادی باشد کوتاه و نارساست؛ و مرغ پربستۀ عقول وهمناک را که تخته‌بند اصطلاحات و مقررات موضوعۀ علوم بحثی، و اسیر قفس تنگ ماده و طبیعت است، در فضای وسیع نامحدود عالم قدس که از جمیع آلایش‌های نفسانی و تعلقات جسمانی پاک و آزاد باشد، طاقت پرواز نیست.

شادی و رامش کجاست جان و دل خسته را/ طاقت پرواز نیست طایر پربسته را[۱]

مگر آن‌که بند علایق بگسلد و خود را به بال‌وپر شاهبازان طریقت بربندد؛ و از نعمت اولیا که مرغان خوش‌الحان باغ ملکوتند مدد گیرد؛ و بدان وسیله در هوای کوی دوست که کعبۀ مقصود عارفان است به پرواز آید.

أسرب القَطاهل من یُعیر جناحه/ لعلی الی من قد هویتُ اطیر

***

هین مَپَر الا که با پرهای شیخ/ تا ببینی عَون لشکرهای شیخ

[۱]  بیت از خود نگارنده است.