مولوی‌نامه – جلد دوم – فصل چهارم: عقاید عرفانی و مسلک خاص مولوی – ۸۵ – دور و کور و ادوار هزارگانی

توضیحاً رجعت که اینجا گفتیم غیر از مسئلۀ «دور و کور[۱]» و «دوره‌های هزارگانی» یا «ادوار الوف» است که جمعی از منجمان و فلاسفۀ قدیم ایرانی و یونانی و بابلی و هندی و مخصوصاً حکمای اشراقی خسروانی، و از آن جمله «شیخ اشراق» شیخ شهاب‌الدین سهروردی صاحب حکمة الاشراق[۲] بر این عقیده بودند که پس از مدت بیست و پنج هزار و دویست سال شمسی که مقدار یک دور حرکت خاصۀ فلک اعلی یا «فلک اطلس» است[۳] جمیع اوضاع جهان و کائنات تجدید می‌شود

قیل نفوس الفلک الدوار/ نقوش‌ها واجبة التّکرار

و هرچند در کیفیت و کمیت دور اعظم ادوار الوف و دور و کور مابین منجمان اختلاف است، ولیکن در اصل مقصود که تجدید اوضاع‌ و احوال کائنات باشد، همه اتفاق دارند.

امّا باید توجه داشت که این تجدد و تکرار شاید بر سبیل رجعت به معنی بازگشت عینی شخصی موجودات نیست؛ بلکه نظیر تجدید فصول سال، و تکرار گل و میوۀ درختان است؛ یعنی می‌گویند بعد از انقضای ۲۵۲۰۰ سال، شبیه اوضاع و احوال گذشته تکرار می‌شود، نه این‌که اعادۀ معدوم شده باشد

و بعضی دورۀ رجعت و تکرار موجودات را سیصد و شصت هزار سال، و برخی سی و شش هزار و چهارصد و بیست و پنج سال گفته‌اند.[۴]

[۱] هر دوکلمه (دور، کور) به فتح اول است.

[۲] شیخ شهاب‌الدین یحیی بن حبش بن امیرک معروف به «شیخ اشراق» مؤلف «حکمة الاشراق» و «مطارحات» و «تلویحات» و غیره که به سال ۵۸۷ ه‍ ق به قتل رسید! و او غیر از شیخ شهاب‌الدین سهروردی (عمر بن محمد) صوفی عارف صاحب «عوارف المعارف» است که در ۶۳۲ ه‍ ق درگذشت.

[۳] بنابراین که هر درجه هفتاد سال شمسی باشد؛ و این امر مورد اختلاف است، بعضی کمتر و برخی بیشتر از ۷۰ سال گفته‌اند.

[۴] اسفار ملاصدرا و شرح حکمة الاشراق.