مولوی‌نامه – جلد دوم – فصل چهارم: عقاید عرفانی و مسلک خاص مولوی – ۸۴ – رجعت و تناسخ

آمدیم بر سر مسئلۀ «رجعت» و «تناسخ» که در فصل پیش وعده دادیم.

رجعت: آن است که شخص از دنیا رفته، دوباره با همان جسد عنصری و همان صورت و قیافه و خصوصیات ظاهر و باطن که داشت زنده شود و به این جهان بازگشت کند.

تناسخ: آن است که بازگشت با تغییر و تبدیل صورت و حلیه و شمایل باشد، پس اگر در مراجعت باز به صورت انسان برگردد، آن را نسخ گویند؛ و اگر به صورت حیوان همچون سگ و گربه و خوک و خرس و بوزینه و امثال آن باشد مسخ خوانند؛ و تناسخ جمادی را رسخ و نباتی را فسخ اصطلاح کرده‌اند، مطابق عقیدۀ آن گروه و از آن جمله جماعت «اخوان الصّفا» که انتقال روح انسان را به جمادات و نباتات نیز جایز شمرده‌اند.[۱]

کمتر کتاب فلسفه و کلام است که مسئلۀ تناسخ در آن موضوع بحث قرار نگرفته باشد؛ و من خود در این بحث مخصوصاً «اسفار ملاصدرا» و «شرح حکمة الاشراق» را بیشتر از سایر کتاب‌ها پسندیده‌ام.

[۱] شرح حکمة الاشراق.