مولوی‌نامه – جلد دوم – فصل چهارم: عقاید عرفانی و مسلک خاص مولوی – ۴۵ – عظمت فکر و اندیشه

مولوی در عظمت فکر و اندیشه مکرر گفت‌وگو کرده است؛ از جمله در دفتر دوم مثنوی (ص ۳۰۳ طبع نیکلسون) می‌گوید

از یک اندیشه که آید در درون/ صد جهان گردد به یک‌دم سرنگون
خلق بی‌پایان^[۱] ز یک اندیشه بین/ گشته چون سیلی روانه بر زمین
هست آن اندیشه پیش خلق خُرد/ لیک چون سیلی جهان را خورد و بُرد

پس چو می‌بینی که از اندیشه‌یی/ قایم است اندر جهان هر پیشه‌یی
خانه‌ها و قصرها و شهرها/ کوه‌ها و دشت‎ها و نهرها
هم زمین و بحر و هم مهر و فلک/ زنده از وی همچو از دریا سمک
پس چرا از ابلهی پیش تو کور/ تن سلیمان است و اندیشه چو مور

می‌نماید پیش چشمت کُه بزرگ/ هست اندیشه چو موش و^[۲] کوه گرگ
عالم اندر چشم تو هول و عظیم/ زابر و رعد و چرخ^[۳] داری لرز و بیم
وز جهان فکرتی، ای کم ز خر/ ایمن و غافل چو سنگ بی‌خبر
سایه را تو شخص می‌بینی ز جهل/ شخص از آن شد پیش تو بازی و سهل

باش تا روزی که آن فکر و خیال/ برگشاید بی‌حجابی پروبال
کوه‌ها بینی شده چون پشم نرم^[۴]/ نیست گشته این زمین سرد و گرم
نه سما بینی نه اختر نی وجود/ جز خدای واحد حی و دود

[۱] یعنی خلق بی‌نهایت؛ که مقصود تسلسل و عدم تناهی تعاقبی است.

[۲] میش: خ

[۳] برق: خ.

[۴] اشاره به آیۀ قرآن کریم و ترجمۀ «کالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ» است در آیۀ «وَ تَکونُ الْجِبالُ کالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ: قارعه ۱۰۱ ج ۳۰»؛ «وَ تَکونُ الْجِبالُ کالْعِهْنِ: معارج ۷۰».