شرح مثنوی بدیع‌الزمان فروزانفر – دفتر اوّل – بخش ۳۸ – ترجیح نهادن شیر جهد و اکتساب را بر توکل و تسلیم‌

چنان‌که گفتیم توکل حالتی است قلبی و سعی و عمل عبارت است از حرکات خارجی و بنابراین، میان کار و کوشش و توکل منافاتی وجود ندارد و ممکن است که بنده با وجود اعتماد به خدا و عدم وثوق به اسباب به‌نحو مستقل بکوشد و کار کند بدین مناسبت صوفیان می‌گویند توکل حال پیغمبر (ص) و سعی و عمل سنت اوست و از ابن سالم بصری شاگرد سهل بن عبدالله تستری و از صوفیان بنام (متوفی ۲۹۷) نقل می‌کنند که: التوکل حال رسول اللَّه (ص) و الکسب سنه رسول اللَّه (ص) تلبیس ابلیس، چاپ مصر، ص ۲۸۱٫

و نظیر آن گفته‌ی سهل بن عبدالله است: من طعن فی الاکتساب فقد طعن علی السنة و من طعن علی التوکل فقد طعن علی الایمان.

تلبیس ابلیس، چاپ مصر، ص ۲۷۸٫

در روایت است که عربی به حضور پیغمبرآمد و شتر خویش را یله کرده بود حضرت رسول (ص) پرسید که شترت را کجا گذاشتی؟ گفت آن را رها باز گذاشتم و بر خدا توکل کردم، فرمود: اعقلها و توکل. (پایش را ببند و بر خدا توکل کن) احادیث مثنوی، انتشارات دانشگاه طهران، ص ۱۰، تلبیس ابلیس، چاپ مصر، ص ۲۷۹٫

الکاسب حبیب اللَّه: حدیث است به‌گفته‌ی یوسف بن احمد مولوی و مثل است مطابق شرح بحرالعلوم و ظاهراً همین قول اخیر درست‌تر است و اگر حدیث باشد بنده هنوز مأخذ آن را نیافته‌ام.