مقدمه ولد نامه – تناسخ

اما مسئله تناسخ، باز مختصر و دربسته می‌گویم مولوی به یك نوع تناسخ که آن را تناسخ ملکوتی[۱] یا تشابه و اتحاد ارواح باشد، معتقد است (مؤمنان مانند نفس واحده) وحدت روحانی مظاهر و اتّحاد در تجلّی و ظهور سزا نیست؛ اما تناسخ مُلکی[۲] یا جسمانی که از مذهب هندوان و جماعتی از فلاسفه، رکن اصلی عقاید محسوب می‌شود به نظر من در طريقۀ مولوی معقول نیست اگرچه جمعی از اصحاب مثنوی معتقد بودند والله العالم. خلاصه تناسخ ملکوتی یا وحدت در تجلّی و ظهور همان است که در قرآن کریم می‌خوانیم:

«و ما اوتی النبيون من ربّهم لانفرّق بين احدٍ منهم». سورۀ بقره (۲) آیه ۱۳۶

و وحدت وجود و اتّحاد حقّ را با ممکنات اگر می شنوید جز این نیست که در قرآن کریم فرموده است:

«ولله المشرقس والمغرب فاينماتُوَلوا فَثَمَّ وجهُ اللّه» سورۀ بقره (۲) آیه ۱۱۵

«كُل شيئِ هالکُ الّا وجهَه» سوره قصص (۲۸) آیۀ ۸۸

«الله نور السموات و الارض» سوره نور (۲۴) آیۀ ۳۵

«وهو معكم اينما كنتم» سوره حدید (۵۷) آيۀ ۴

تبدیل نفوس و تناسخ روح ها

آب بهر آن ببارد از سماک / تا پلیدی را کند از خبث پاک

آب چون پیکار کرد و شد نجس / تا چنان شد کآب را رد کرد حِس

حق ببردش باز در بحر صواب / تا بشستش از کرم آن آب آب

سال دیگر آمد او دامن کشان / هی کجا بودی بدریای خوشان

من نجس زینجا شدم پاک آمدم / بستدم خلعت سوی خاك آمدم

هین بیایید ای پلیدان سوی من / که گرفت از خوی یزدان خوی من

* * *

خود غرض زین آب جان اولیاست / کو غَسول تیرگیهای شماست

چون شود تیره ز غدر اهل فرش / باز گردد سوی پاکی بخش عرش

باز آید زان طرف دامن کشان / از طهارات محیط آرد نشان

از تیمّم وارهاند جمله را/وز تحرّی طالبان قبله را[۳]

————————

[۱] . تناسخ ملکوتی حشر اعمال است به صور حیوانی و تجسّد صفات انسانی در قیامت و این قسم از تناسخ که: «حشر تو به گونۀ صفت خواهد بود» جایز است و مقابل آن را تناسخ مُلکی می‌گویند که حلول ارواح انسانی است در قالب حیوانات چنانکه تناسخیه گفته‌اند و این قسم تناسخ را حکمای اسلامی تماماً محال و ممتنع می دانند رجوع شود به سفر نفس اسفار و بحث نفس شرح منظومه

 [۳] . مثنوی نیکلسون، چاپ لیدن، دفتر پنجم، بیت: ۲۲۷…. ۱۹۹