مقدمه ولد نامه – مثنوی مولوی

بانگ توحید با نغمۀ الهی و صیقل ارواح که به نام مثنوی مولوی می‌خوانند، یادگار ايّام صحبت وی با حسام الدین است که سرتا پای آن کتاب مملوّ از اسم و تعریف او و متضمّن این معنی است که سبب نظم همان حسام الدین بوده است. در مقدمه جلد ثانی گوید:

چون ضیاء الحق حسام الدین عنان / باز گردانید ز اوج آسمان

چون به معراج حقایق رفته بود / با بهارش غنچه‌ها بشکفته بود

چون ز دریا سوی ساحل بازگشت / چنگ شعر مثنوی با ساز گشت

مثنوی که صیقل ارواح بود / بازگشتش روز استفتاح بود[۱]

معروف این است که چون حرم حسام الدین فوت شد و او را در دل مشغولی راه یافته بود، این امر سبب تأخير مثنوی شد، ولیکن بنده از فحوى ابیات فوق چنین می فهمم که در آن ایّام حسام الدین بدستور مولوی مشغول ریاضتی و چله ای بود که بازگشت او را بازگشت از معراج حقایق و از دریا به ساحل عبارت فرموده است والله العالم.

باری در دفتر ۴ گوید:

ای ضیاء الحق حسام الدّین تویی / که گذشت از مه بنورت مثنوی

همّت عالی تو ای مرتجی / می‌کشد این را خدا داند کجا

گردن این مثنوی را بسته ای / می‌کشی آن سو که تو دانسته ای

مثنوی را چون تو مبدأ بوده ای / گر فزون گردد تواش افزوده ای[۲]

و جای دیگر در همین مجلّد ۴ می گوید:

همچنان مقصود من زین مثنوی / ای ضیاء الحق حسام الدین تویی

مثنوی اندر فروع و در اصول / جمله آن تست و کردستی قبول

چون نهالی کاشتی آبش بده / چون گشادش داده ای بگشا گره

قصدم از الفاظ او راز تو است / قصدم از انشاش آواز تو است

پیش من آوازت آواز خداست / عاشق از معشوق حاشا کی جداست[۳] الخ

در سر آغاز مجلد ۶:

ای ‌حیات دل حسام الدّین بسی / میل می جوشد بقسم سادسی

گشت از جذب چو تو علّامه ای / در جهان گردان حسامی نامه ای

مولوی به تخيّل شاعرانه یا به تحقیق عارفانه، مثنوی خود را (حسامی نامه) نام داده است.[۴]

————————-

[۱] . مثنوی نیکلسون، دفتر دوم، بیت: ۷- ۳

[۲] . ایضاً، دفتر چهارم، بیت: ۳-۱ و بیت ۵

[۳] . ایضاً، دفتر چهارم، بیت: ۷۵۹-۷۵۴

[۴] . مثنوی نیکلسون، چاپ لیدن، دفتر ششم، بیت: ۲۔۱