مقدمه ولد نامه – یاد شمس و پیروان دیگر مولوی در مثنوی

در مثنوی مکرر از شمس نام برده و هر جا به اسم او رسیده، دیوانه وار آشفتگی حال نشان داده است. از جمله در اوایل مثنوی در قصّه پادشاه و کنیزک که خودش در ابتدای حکایت می گوید:

بشنوید ای دوستان این داستان / خود حقیقت نقد حال ماست آن[۱]

در اوایل این قصّه ذیل عنوان «بردن طبیب غیبی بر سر بیمار» داد سخن داده و در آخر گفته است:

فتنه و آشوب و خونریزی مجو / بیش از این از شمس تبریزی مگو[۲]

و در ابیات قبل می گوید:

شمس تبریزی که نور مطلق است / آفتابست و از انوار حق است[۳]

جای دیگر در مجلّد ثانی می گوید:

باز گرد شمس می گردم عجب / هم زفرّ شمس باشد این سبب

شمس باشد بر سببها مطّلع / هم از او حبل سببها منقطع

صد هزاران بار ببریدم امید / از که از شمس این زمن باور کنید

تو مرا باور مکن کز آفتاب / صبر دارم من و یا ماهی ز آب

ور شوم نومید نومیدی من / عين صنع آفتابست ای حَسَن[۴]

گویا در تعبير «ای حسن» اشارتی بنام حسام الدین است که اسم اصلی او حسن بود و راجع به سید برهان الدین محقق ترمذی و شیخ صلاح الدین زرکوب گوید:

پخته گرد و از تغيّر دورشو / همچو برهان محقّق نور شو

چون زخود رستی همه برهان شدی / چونکه گفتی بنده ام سلطان شدی

ور عیان خواهی صلاح دین نمود / دیده ها را کرد بینا و گشود

فقر را از چشم و از سیمای او / دید هر چشمی که دارد نور هو[۵]

اشعار فوق را به مناسبت خلوص و اخلاص و مُخلِص و مُخلَص «الا عبادك منهم المخلصين» آورده و بیان احوال سیر و سلوك آنها را کرده است.

————————

[۱] . ایضاً، دفتر اول، بین ۳۵

[۲] . ایضاً، دفتر اول، بیت: ۱۴۲

[۳] . مثنوی علاءالدوله ص ۴ بیت ۱۹. نیکلسون ندارد

[۴] . مثنوی نیکلسون دفتر دوم، بیت: ۱۱۱۴-۱۱۱۰

[۵] . مثنوی علاء الدوله، ج ۲، ص ۱۳۳، سطر ۲۱، مثنوی نیکلسون، دفتر دوم، بیت: ۱۳۲۲-۱۳۱۹