فیه ما فیه مولانا – فصل ۳۴

فصل سی و چهارم

دیدمش بر صورتِ حیوانی وحشی وَ علیهِ جِلْدُ الثَّعلَبِ فقَصَدْتُ اَخْذه و هُوَ عَلی غُرفَةٍ صَغیرةٍ یَنظُرُ مِنَ الدَّرَج فرفَع یدیهِ و یَقفِزُ کذا و کذا ثم راَیتُ جلالَ التَبریزیَّ^[۱] عندهُ عَلی صُورَةِ دَلَةٍ فنفَرَ فاَخَذْتُه و هُوَ یَقْصِد اَنْ یَعضَّنی فوَضَعت راسَهُ تحتَ قدمی و عصَرْتُهُ عَصراً کثیراً حتّی خَرَج کل ما کانَ فیهِ ثم نظَرْتُ اِلی حُسنِ جِلدِه قلتُ هَذا یلیقُ اَنْ یُملَاَ ذَهباً و جَوهراً و دُرّاً و یاقوتاً و اَفْضَل مِن ذلک ثم قلتُ اَخَذْتُ ما اَرَدْتُ فَانْفِرْ یا نافِرُ حَیْثُ شئْتَ و اقفِز الی ایِّ جانبٍ راَیتَ و اِنّما قَفَزانُه خَوفاً مِن ان یُغلَب وَ فِی المَغلوبیَّةِ سَعادتهُ لا شکّ انَّه یُصوِّرُ مِن رقایق الشَهابیَّةِ و غَیرِه و اُشرِبَ فی قلبهِ و هُوَ یُریدُ اَنْ یُدرِکَ کُلَّ شیٍ و کلَّ احَدٍ مِن ذلک الطَّریقِ الَّذی اجْتَهَد فِی حِفظِه وَ الْتَذَّبهِ وَ لا یمکِنهُ ذلک لِانَّ لِلعارفِ حالةً لا یُصطاد بتِلکَ الشَّبکاتِ و لا یلیقُ ادراکُ هَذا الصَّید بتلکَ الشَّبکاتِ وَ ان کَان صحیحاً مُستقیماً فَالعَارِفُ مُختَارٌ فِی اَنْ یُدرِکهُ مُدرِکٌ لا یمکِنُ لاحَدٍ اَنْ یُدرِکهُ الّا باختیاره انتَ قعَدْتَ مِرْصَاداً لاَجلِ الصَیدِ الصَیدُ یراکَ و یَری نیَتکَ وَ حیلتکَ و هُو مُختارٌ وَ لا یَنحَصِر طُرُقُ عبوُرِه وَ لا یَعْبُرُ مِن مَرْصَدِک انَّما یَعبُر مِنْ طُرُقٍ طَرَقَها هُوَ و اَرضُ اللهِ واسِعَة، وَ لَا یُحِیطُونَ بِشَیْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ اِلَّا بِمَا شَاءَ[۲] ثم تِلکَ الرقایق لَما وَقعَتْ فی لِسَانِکَ وَ ادرَاککَ ما بقیَتْ رقایق بَلْ فَسدَتْ بسَبب الاتِصالِ بِکَ کما اَنّ کُلّ فاسِدٍ اَوْ صَالحٍ وَقَع فِی فمِ العَارفِ و مَدْرَکهِ لا یَبْقَی عَلی ما هُوَ بل یَصیرُ شَیاً آخرَ مُتَدَثِراً مُتزَمِّلاً بِالعِنَایاتِ و الکرامَاتِ الا تَری الی العصَا کیف تدثرتْ فی یَدِ مُوسَی و لم تَبقَ عَلی ما کانَ من ماهیَةِ العَصا و کذَی اُسطُوانَةُ الحنّانةِ و القضیب فی یَدِ الرسولِ وَالدُّعا فِی فمِ مُوسَی والحدیدُ فی یَدِ داوُد والجِبالُ مَعهُ مَا بقیَتْ عَلی ماهیَتها بَل صَارَتْ شیاً اخر غیرمَا کانَتْ فکذی الرقایق و الدَّعَواتُ اذا وقعَتْ فی یَدِ الظُلمانِی الجسْمانِی لا یَبقی علی ما کانَ بَیت

کعبه با طاعتَت خرابات است/ تا تو را بود با تو در ذات است^[۳]

الکافِرُ یاکُل فی سبعَةِ امعاءٍ^[۴] و ذلِکَ الجحش الذی اختاره الفَراشُ الجاهِل یَاکُل فی سَبْعینَ معاً و لَو اَکَل فی معاً واحدً لکان اکلاً فی سبعین معاً لَاِنَّ کُلَ شیٍ من المبغوض مَبغوضٌ کما انَّ کُلَّ شیٍ من المحبُوب محبوب وَ لو کان الفراش هَاهُنَا لدخَلْتُ علَیْهِ و نَصَحْتُه وَ لا اَخرُجُ مِن عندِه حَتّی یَطْرُدَه و یبَعِّدهُ لانهُ مُفسِد لدینهِ و قَلبهِ و روحهِ و عَقلِه و یا لیت کان یحمِلهُ علی الفَساداتِ غیر هَذا مثلُ شربِ الخَمرِ و القیَان کانَ یَصلُح ذلِک اذا اتَّصَل بعنَایات صَاحِب العَنایةِ لکِنه مَلَاَ البَیْت مِن السَّجادات لیتَ یُلَفُ فیها و یُحرَقُ حتی یتخلص الفراش مِنه و مِن شرِّه لانَّه یُفسِدُ اعتِقادهُ عن صَاحب العنایةِ و یَهْمُزُه قُدامَهُ و یَلمِزه و هُو یَسکُتُ و یهلِکُ نَفْسُه وَ قَدِ اصْطَاده بالتَّسبیحَاتِ وَالاَوْرادِ و المُصَلیَات لعَلَّ یَوماً یَفْتَح الله عَیْنَ الفراشِ فَیَری ما خَسرهُ وَ بَعَّدهُ عَنْ رَحمَةِ صَاحِب العِنَایةِ فیَضْربُ عُنقَهُ بیَدِه و یَقوُل اَهْلَکتَنِی حتّی اجْتَمعَ عَلیَّ اَوْزَاری و سُوء افعَالی کَمَا رَاَوْا فِی المکاشَفاتِ قَبایِحَ اَعْمالیْ وَالعَقَایدَ الفاسدةَ الطَاغِیَةَ خلفَ ظهری فی زاوِیة البَیتِ مجمُوعَةً و اَنا اکتُمها مِن صَاحِب العنَایةِ بنَفْسی و اجْعَلها خَلفَ ظهری و هُوَ یطَّلِعُ علَی ما اُخْفیه عَنْهُ و یَقُول اَیْش تُخفی فَوَالدی نَفْسی بیَدِه لَوْ دَعَوْتُ تِلک الصُّورَ الخَبیثةَ یتقدَّمُوا اِلی واحِداً واحِداً رایَ العَیْن و یکشِف نَفْسَها و یُخبِرُ عَن حَالِها وَ عَمَّا یکتمُ فیها خَلَّصَ الله المَظْلوُمینَ مِنْ مثلِ هؤُلآءِ القاطِعینَ الصّادینَ عَنْ سَبیلِ اللهِ بِطَریقِ التَعبُّدِ الملوکُ یلعبوُن بالصَّولجانِ فی المَیْدان لیَری اَهْلُ المدینَةِ الّذین هُم لا یقدِرُون اَنْ یَحضُروا الملحمة و القِتَالَ تِمثالاً لمبارَزة المُبارِزینَ و قَطعِ رُؤسِ الاَعداءِ و دَحْرَجتِهَا تَدحْرُجَ الاکِرَةِ فی المَیدان و طِرَادِهمْ و کَرهِّم و فَرِهِم فهَذا اللِّعبُ فی المَیْدانِ کَالاُسْطرلابِ للجِدِّ الذی هُوَ فی القتالِ وَ کذلِک الصَّلوةُ والسّماعُ لاَهل اللهِ اِرآءَةً لِلناظِرین ما یَفعلونَ فی السرِّ من موافقَةِ لاوامِر اللهِ و نَواهیه المختَصَّةِ بِهم وَ المُغَنِّی فی السَّماعِ کالاِمامِ فی الصَّلوةِ و القَوْم یتبِعُونَهُ اِنْ غَنَّی ثقیلاً رَقصُوا ثقیلاً و اِنْ غَنَّی خَفیفاً رقَصُوا خَفیفاً تمثالاً لمُتابَعتِهم فِی البَاطِن مُنادی الاَمرِ وَ النّهی.

——

[۱]  حواشی استاد فروزانفر: معلوم نشد مراد کیست.

[۲]  بخشی از آیۀ ۲۵۵ سورۀ بقره.

[۳]  حواشی استاد فروزانفر: این بیت از حکیم سنایی است و با تقدیم و تأخیر مصراعین در حدیقه، چاپ آقای مدرس،ص ۱۱۲ توان دید.

[۴]  حواشی استاد فروزانفر: حدیث نبوی و نصّ آن چنین است: المؤمن یاکل فی معی واحد والکافر یاکل فی سبعة امعاء، صحیح بخاری،ج ۳،ص ۱۸۹، مسلم،ج ۶، ص ۱۳۲-۱۳۳ و جامع صغیر،ج ۲، ص ۱۸۳ و با تبدیل لفظ (یاکل) به (یثرب) نیز همان صفحه از کتاب مذکور- و این حدیث موضوع حکایتی است بسیار لطیف در مثنوی معنوی (دفتر پنجم، بخش ۳).