مولوی‌نامه – جلد اول – فصل چهارم: اولیا اصحاب کهفند ای عنود

۱۶- مولوی می‌گوید اولیای خدا مانند اصحاب کهف‌اند؛ که در ظاهر بیدار و به معنی خفته و آلت فعل و تحت تصرف حق‌اند و دست قدرت حق‌تعالی ایشان را در خواب از این پهلو بدان پهلو می‌گرداند «تَحْسَبُهُمْ أَیقاظاً وَ هُمْ رُقُودٌ وَ نُقَلِّبُهُمْ ذاتَ الْیمِینِ وَ ذاتَ الشِّمالِ: سورۀ کهف ج ۱۵»؛ که مولوی «ذاتَ الْیمِینِ وَ ذاتَ الشِّمالِ» را به اعمال نیک روحانی و اشغال جسمانی تأویل می‌کند؛ یعنی جمیع امور روحی و جسمی ایشان را خداوند کفایت و کارسازی می‌کند، و ایشان را به خود وانمی‌گذارد؛ و به وجه دیگر یعنی هر فعلی که از صنف اولیا صادر می‌شود فعل حق است؛ و وجود ایشان در مثل مانند کوه است که صدای دیگری را منعکس و بازگوی می‌کند؛ و این طایفه را در هیچ حال از هیچ‌چیز بیم و هراس نباشد «الا إِنَّ اَوْلِیاءَ الله لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُونَ: سورۀ یونس ج ۱۱ آیه ۶۲»؛ و «یا عِبادِ لا خَوْفٌ عَلَیکمُ الْیوْمَ وَ لا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ: سورۀ زخرف ج ۲۵ آیه ۶۸».

در دفتر اول مثنوی ضمن داستان حضرت یوسف علیه السلام می‌گوید:

اولیا اصحاب کهفند ای عَنود/ در قیام و در تقلب هم رُقود

می‌کَشَدشان بی‌تکلف در فعال/ بی‌خبر ذاتَ الیَمین ذاتَ الشَمال

چیست آن ذاتَ الیَمین، فعل حسن/ چیست آن ذات الشَمال، اَشغالِ تن

گر تو بینیشان به دشواری درون/ نیست شان خوفی و لا هم یحزنونزر^[۱]

می‌رود این هر دو کار از اولیا^[۲]/ بی‌خبر زین هر دو ایشان چون صدا

گر صدایت بشنواند خیر و شرّ/ ذات کُه^[۳] باشد ز هر دو بی‌خبر

***

اولیا را خواب مُلک است ای فلان/ همچو آن اصحاب کهف اندر جهان

خواب می‌بینند و آنجا خواب نی/ در عدم درمی‌روند و باب نی

[۱]  این بیت را نیکلسون ندارد.

[۲]  انبیا: خ- ظاهراً تحریف است.

[۳]  ذات او: خ- متن که از روی نیکلسون نقل کرده‌ایم اینجا صحیح‌تر است.