مولوی‌نامه – جلد اول – فصل چهارم: نیروی تصرف اولیا و مردان حق در نفوس خلق

۱۰- باز یکی از اختصاصات اولیا و مردان حق و پیران و رهبران کامل مکمل این است که قدرت تصرّف در نفوس بشر دارند؛ چندان‌که می‌توانند بی‌واسطۀ لفظ و قول حقایق را بر ضمیر مریدان طالب اشراق و الهام کنند؛ و قلوب خلایق در دست تصرف آنها همچون موم، نرم و رام است.

و همین طایفه‌اند که می‌توانند مزاج روحانی اشخاص را تبدیل و نفوس را از شرور و خبائث و رذایل اخلاقی به کلی پاک و بی‌عیب و نقص کنند؛ و ایشان را از همۀ بیماری‌ها و دردهای درونی نجات بدهند؛ و به مرحله‌ی ولادت ثانی و حیات جدید که قیامت صغری و بعث بعد از موت ارادی است برسانند.

دایم اندر آب، کار ماهی است/ مار را با او کجا همراهی است

لیک در کُه، مارهای پُر فنند/ اندرین یَم، ماهیی‌ها می‌کُنند

مکرشان گر خلق را شَیدا کند/ هم ز دریا تاسَه‌شان رُسوا کند

یعنی هرچند خود را از خلق پوشیده و مستور بدارند و نعل وارونه بزنند، باز آثار ولایت روحانی ایشان در نظر اهل بینش معلوم و آشکار خواهد شد؛ و رد پای آن طایفه را نشان خواهد داد؛ دنبالۀ ابیات را در بیان تصرف اولیا و قدرت ایشان بر تغییر نفوس بشنوید:

و اندرین یَم، ماهیان پُر فنند/ مار را از سحر، ماهی می‌کنند

گر تو ماری، شو قرین ماهیان/ تا شوی چون ماهیان در یم روان

ماهیانِ قَعر دریای جَلال/ بَحرشان آموخته سِحر حَلال

بس مُحال از تاب ایشان، حال شد/ نَحس آنجا رفت و نیکوحال شد

زهر آنجا رفت و شکر شد یقین/ سنگ آنجا رفت و شد درّ ثمین

خاک زر شد سنگ گوهر پای سر/ می‌نبیند جز بشر چشم بشر[۱]

و در بیان اشراف بر ضمایر خلق، و اشراق و تصرف مشایخ در قلوب طالبان بدون واسطۀ لفظ و قول گوید:

شیخِ فَعال است^[۲] بی‌آلت چو حَق/ با مُریدان داده بی‌گفتی سَبَق

دل به دست او چو موم نرم، رام/ مُهر او گه نَنگ سازد گاه نام

مُهر مومش، حاکی انگشتری است/ باز آن نقش نگین حاکی کیست

حاکی اندیشۀ آن زرگرست/ سلسله‌ی هر حلقه اندر دیگرست

این صدا در کوه دل‌ها بانگ کیست/ گه پُر است از بانگ، این کُه گه تَهی است

هرکجا هست آن حکیم اوستاد^[۳]/ بانگ او زین کوهِ دل خالی مَباد

چون ز کُه، آن لطف بیرون می‌شود/ آب‌های چشمه‌ها خون می‌شود

زان شهنشاه هُمایون نَعل بود/ که سراسر کوه سینا لَعل بود

در ضمن این ابیات اشاره شده است به سلسلۀ مراتب اقطاب و مشایخ که همچون زنجیر به هم پیوسته است تا به مبدأ قدرت بی‌نهایت و علم لایزال الهی می‌رسد.

[۱]  طبع نیکلسون این بیت و بیت قبل را ندارد.

[۲]  موافق طبع نیکلسون؛ و در چاپ علاء الدوله و میرزا محمود «شیخ فعال است و بی‌آلت»؛ که بنابراین «شیخ فعّال است» جمله‌یی می‌شود مرکب از مسند و مسند الیه؛ و مطابق متن فقط مسند الیه است مرکب از صفت و موصوف؛ و مسندش جملۀ فعلی بعد است «داده بی‌گفتی سبق» با متعلقات دیگر جمله.

[۳]  حکیم و اوستاد: خ