مولوی‌نامه – جلد اول – فصل چهارم: علوم و معارف بشری دسته گلی چند از گلشن دل است

مولوی می‌گوید علوم و معارف بشری گلدسته‌یی چند از گلستان باصفای دل؛ یعنی نموداری و پرتوی از عالم بی‌انتهای روح پاک و عقل روشن است؛ ولیکن ما در اثر غفلت و کوتاه‌بینی، زبون و مفتون همین چند دسته از علوم و فنون متداول شده؛ و در آن گلزار را که معدن گل‌های نامتناهی و منبع سرشار اسرار و مطلع انوار اشراقات الهی و کشف و شهود دانش‌ها و الهامات بی‌پایان آسمانی است، بر خود بسته‌ایم.

و بالجمله مولوی همه‌جا اشراق قلبی و کشف و شهود عرفانی را که محصول ریاضت و روشنی و صفای باطن است، بر دلایل فلسفی برهانی ترجیح می‌دهد:

آفتاب آمد دَلیل آفتاب/ گر دَلیلت باید از وی رو مَتاب

از وی ار سایه نشانی می‌دهد/ شمس هر دَم نور جانی می‌دهد

***

عاشقان را شادمانی و غَم اوست/ دَستمزد و اُجرت خدمت هم اوست

غیر معشوق ار تماشایی بُوَد/ عشق نَبوَد هَرزه سودایی بُوَد

عشق آن شُعله است کو چون برفُروخت/ هرچه جز معشوق باقی جمله سوخت

تیغ لا، در قَتل غیر حق بِراند/ درنگر ز آن پس که بعد لا، چه ماند

ماند اِلَّا الله، باقی جمله رفت/ شاد باش ای عشق شرکت‌سوز زَفت

مبحث علم و عرفان را به همین‌جا ختم می‌کنم و بر سر توضیح در معرفی عابد و زاهد و عارف می‌روم که وعده داده بودم.

[۱] نقل: خ.