مثنوی مولانا – دفتر دوّم – بخش ۱۰ – یافتنِ شاهْ باز را به خانهٴ کَمْپیر زَن

دکلمه_مثنوی

#شرح_مثنوی
#داستانهای_مثنوی_مولانا

این داستان حکایت بازی زیبا و اصیل است که دست آموز پادشاه بوده اما روزی از قصر شاهانه می گریزد و به خانه محقر پیرزنی پناه می برد. پیرزن از سر دلسوزی ناآگاهانه شاه بال و ناخنهای بلند و زیبای باز را می چیند و باز بیچاره دیگر قدرت پرواز و شکار ندارد. پادشاه که بسیار دلبسته باز خویش است ‍ُپس از جستجوی زیاد به خانه پیرزن می رسد و باز زیبای خود را با حالی زار در آنجا پیدا می کند. شاه دلش به حال باز میسوزد و با ناراحتی به او می گوید: این سزای توست که از کاخی مجلل گریختی و به خانه ای محقر پناه آوردی.

مولانا در این داستان نکات و موارد اخلاقی فراوانی رو گوشزد می کنند که یکی از آنها این است که هر قلب ناشایستی لایق دریافت حکمت نیست همانند پیرزنی که قدر باز را ندانست.
ادامه داستان و باقی نکات را در میان ابیات و تمثیلهای زیبا و تفکربرانگیز مولانا جستجو میکنیم.
پیرزن پس از کوتاه کردن بال و ناخن باز کمی کاه برای او ریخت و گفت: آدمهای نادان به تو رسیدگی نکردند و برای همین پر و ناخن های تو زیادی بلند شدند. آدم نالایق تو را بیمار می کند پس پیش خودم باش تا مانند مادری از تو خوب نگهداری کنم.
ای دوست من محبت انسان نادان این طور است چرا که او همیشه راه کج را می رود. پادشاه در جستجوی باز خویش به خانه پیرزن رسید و پس از دیدن حال نزار باز بسیار گریه و زاری کرد. سپس رو به باز گفت:
این وضعیت سزای توست چرا که به ما وفادار نبودی و قدر بهشتی که در آن بودی را ندانسته و از آن گریختی و به جهنم پناه آوردی. مگر نمیدانستی که بهشت و دوزخ یکسان نیستند؟! ( اشاره به آیه ۲۰ سوره حشر)
باز که به اشتباه خود پی برده بود پرو بالش را به دست شاه می مالید و با زبان بی زبانی می گفت که من گناهکارم.ای پادشاه کریم و بزرگوار اگر تو جز نیکی را نپذیری پس بنده گهنکار کجا ناله و زاری کند؟! (نویسنده: اهمیت توبه و در مرحله اول آگاهی به خطا و اعتراف به آن)
امید به لطف و مهربانی شاه بنده را نسبت به گناه گستاخ کرده است. چرا که نه تنها هر گناهی را میبخشد بلکه بدی را نیز به نیکی تبدیل می کند. ( آیه ۷۰ سوره فرقان این مطلب آمده است که کسانیکه توبه کرده و جبران نمایند فاولئک یبدل الله سیئاتهم حسنات….پس خداوند بدیهاشان را به خوبی تبدیل میکند.
برو و کار زشت نکن که حتی نیکی های ما هم پیش آن زیبای مطلق زشتی است ( اشاره به بلند مرتبه بودن خداوند و اینکه این طاعات و عبادات ما لایق او نیست و نباید بابت آنها احساس لذت کنیم چه رسد به این که زشتی مرتکب شویم) تو به این دلیل دچار جرم و گناه شدی که خدمت و طاعت خود را شایسته درگاه و قبول او پنداشتی. چون به تو امر شد که به ذکر و دعا بپردازی به همین علت به خود مغرور و خودپسند شدی. در هر حالی باید حد و حدود خودت را بشناسی حتی اگر با شاه همسخن باشی. ( ذکر و نیایش ممکن است در برخی موجب عجب و خودبینی شود و انسان خود را برتر از دیگران بداند و به گفته پیامبر عجب از جمله مهلکات است.)
درین هنگام باز به شاه گفت: ای پادشاه از کرده خود پشیمانم و توبه میکنم. تو مرا مست و شیر گیر کردی و اگر به خاطر این مستی دچار خطا شدم عذر مرا بپذیر. اگر چه ناخنها و پرو بالم از بین رفت اما اگر تو حامی من باشی بر همه کار توان خواهم داشت ( اگر یار و یاور بنده خداوند باشد علی رغم همه ضعفها او می تواند به بالاترین درجات برسد) هر پیامبری که فقط از خدا یاری خواسته است بر همه جهانیان پیروز گشت. مانند حضرت نوح که برای هلاکت بد کاران از خدا شمشیر خواست و به امر خدا امواج طوفان خاصیت شمشیر پیدا کرد. یا هنگامیکه حضرت محمد(ص) برای غلبه بر کفار از خداوند کمک خواست خداوند به او فرمود: ای پیامبر سپاهیان زمین چه اهمیتی دارد؟ تو کافی است نگاهی به آسمان بیاندازی تا ماه را از هم بشکافی. تا منجمان بی خبر بدانند که این دَور دوره توست ( منظور اینکه اگر کسی خود را به دست قدرت الهی بسپارد دگر تاثیر کواکب و نجوم خنثی می شود. این دوره تحت تاثیر معنوی پیامبر است نه نجوم وستارگان. دور دور توست چرا که موسی نیز هنگامیکه رونق دور تو را دید آرزوی بودن در آن را کرد و رو به خدا فرمود: خداوندا دور محمد(ص) چه پر رحمت است! حتی از رحمت هم گذشته و به شهود رسیده است ( یعنی دور پیامبر از مرتبه رحمت به مرتبه قرب الهی رسیده و پیامبر در آن جمال با کمال تو را دید) حضرت موسی در ادامه می گوید : خدایا موسای خود را از میان دریاها غوطه ور کن و به دور حضرت محمد(ص) برسان. حضرت حق فرمود: ای موسی ! آن دور و آن راه را برای آن نشانت دادم که تو ای موسای کلیم از آن فاصله داری و دوری. پس پای ازین گلیم بیرون کش. من بخشنده و بزرگوارم و به این خاطر نان را نشان بنده ام میدهم تا امید و طمع به دست آوردن آن او را وادار به تضرع به درگاهم نماید( خداوند با تجلیاتش طالبان را شیفته خویش میکند) برای مثال مادر مهربان بینی کودک خود را در خواب می مالد تا از خواب برخاسته و به او شیر دهد. کودک گرسنه و بی خبر در خواب است و از طرفی سینه مادر پر شیر و آماده شیردهی به اوست ( خداوند به خاطر رحمت واسعه خویش به بندگان فیض میرساند که این فیض با میزان و کیفیت درخواست بندگان متناسب است اما هنگامیکه حتی بنده ای در خواب غفلت است نیز خداوند او را بیدار کرده و موهبت خویش را می چشاند) من گنجینه رحمتی مخفی بودم پس برای شناخته شدن امتی هدایت شده را بر انگیختم (اشاره به حدیث قدسی کنز مخفی) هر کرامتی که با جان دل دنبال آنی به خاطر آن است که من از ابتدا طمع آن را در تو ایجاد کردم. پیامبر(ص) در دنیا چندین بت شکست تا امتها به حق و یکتا پرستی گرویدند و اگر تلاش او نبود حتی تو هم مانند اجدادت بت پرست بودی. سَر تو از سجده بر بتها نجات یافت تا حق پیامبر بر امتها را دریابی. اگر حرفی داری شکر این نجات را به جای بیاور تا او تورا از بت درون و نفس هم برهاند. چون او سرت را رهانید تو هم تلاش کن با همان قوت و نیرو قلبت را نجات دهی. تو ای انسان ( نویسنده: فکر میکنم دیگه روی سخن با انسان است نه موسی) به این دلیل از شکر نعمت دین سر باز زدی که آن را رایگان از پدرانت به ارث بردی. چون کسی قدر مال به ارث رسیده را نمیداند. اگر بنده ای از بندگانم را بگریانم پس دریای رحمتم به جوش می آید تا او را از نعمت برخوردار و راضی کنم. اگر نخواهم آرزوی او را برآورده کنم پس اصلا طلب آن را هم در دلش نمی افکنم. پس وقتی او را به رحمتم دلبسته کردم جانش را به روی معرفتم میگشایم. رحمت من بستگی به گریه های لطیف و از ته قلب بنگانم دارد و آنگاه است که دریای رحمتم برای کمک به او مواج خواهد شد( شکسته شدن دل= اجابت دعا)