فیه ما فیه مولانا – فصل ۶۷

فصل شصت و هفتم

خَلَقَ آدَمَ عَلی صُوْرَتِهِ[۱] آدمیان همه مَظهَر می‌طلبند، بسیار زنان باشند که مستور باشند اما رو باز کنند تا مطلوبیِ خود را بیازمایند، چنان‌که تو اُستُره[۲] را بیازمایی و عاشق به معشوق می‌گوید که من نخفتم و نخوردم و چنین شدم و چنان شدم بی‌تو، معنیش این باشد که تو مظهر می‌طلبی، مظهرِ تو منم، تا بر او معشوقی فروشد و همچنین علما و هنرمندان جمله مظهر می‌طلبند؛ کُنْتُ کَنْزاً مَخْفِیّاً فَاحْبَبْتُ اَنْ اَعْرَفَ[۳] خلق آدم علی صورته ای علی صورة احکامه، او در همه خلق پیدا شود زیرا همه ظلِّ[۴] حقّند و سایه به شخص ماند، اگر پنج انگشت باز شود، سایه نیز باز شود و اگر در رکوع رود هم در رکوع رود و اگر دراز شود هم دراز شود، پس خلق طالبِ مطلوبی و محبوبی‌اند که خواهند تا همه محبِّ او باشند و خاضع و با اَعدای او عَدو و با اولیای او دوست؛ این‌همه احکام و صفاتِ حق است که در ظلّ می‌نماید، غایةَ ما فِی الباب این ظلّ ما، از ما بی‌خبر است اما ما باخبریم ولیکن نسبت به علمِ خدا این خبرِ ما حکمِ بی‌خبری دارد، هرچه در شخص باشد همه در ظلّ ننماید، جز بعضی چیزها، پس جمله صفاتِ حق در این ظلِّ ما ننماید، بعضی نماید که، مَا أُوتِیتُم مِّنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلاً[۵].

—————-

[۱]  حواشی استاد فروزانفر: حدیث نبوی و نص آن مطابق نقل مسلم در صحیح،ج ۸،ص ۳۲ چنین است: اذا قاتل احدکم اخاه فلیجتنب الوجه فانّ الله خلق آدم علی صورته، نیز رجوع کنید به: صحیح بخاری،ج ۴،ص ۵۶،و مسلم،ج ۸،ص ۱۴۹،و احیاء علوم‌الدین،ج ۲،ص ۱۱۶،و جامع صغیر،ج ۲،ص ۴،که این حدیث را به وجوه دیگر نیز آورده‌اند و مولانا هم بدین حدیث در مثنوی  اشاره کرده است (دفتر چهارم بخش ۴۶ بیت ۱۱۹۳).

[۲]  تیغی که با آن موهای سر و صورت می‌تراشند، تیغ سرتراشی.

[۳]  بخشی از حواشی استاد فروزانفر: حدیث قدسی مشهوری است که صوفیه در اکثر کتب خود بدان استناد کرده‌اند و متن حدیث بدین صورت معروف است: کنت کنزاً مخفیاً فأحببت أن أعرف فخلقت الخلق لکی أعرف. و مؤلف اللؤلؤ المرصوع در این باره گوید: حدیث کنت کنزاً مخفیّاً لا اعرف فاحببت ان اعرف فخلقت خلقاً و تعرفت الیهم فبی عرفون. قال ابن تیمیة من کلام النبیّ صلی الله علیه و سلم و لا یعرف له سند صحیح ولا ضعیف و تبعه الزرکشی و ابن حجر ولکن معناه صحیح ظاهر و هو بین الصوفیّه دائر- اللؤلؤ المرصوع،ص ۶۱٫ و مولانا در اقتباس از مضمون این حدیث فرماید، مثنوی (دفتر اوّل بخش ۱۳۸ بیت ۲۸۷۵ و ۲۸۷۶).

[۴]  سایه.

[۵]  بخشی از آیۀ ۸۵ سورۀ اسراء: و شما را از علم جز اندکی نداده‌اند.

دکلمه فیه ما فیه مولانا