مولوی‌نامه – جلد اول – فصل چهارم: قیامت صغری و کبری در موت ارادی و طبیعی

ولادت دوم، و تبدیل مزاج را صوفیه «قیامت صغری» و «حشر قبل از نشر» می‌گویند؛ و قیام قیامت را منوط و مشروط به موت می‌دانند؛ اعم از موت طبیعی یا ارادی «موتوا قبل ان تموتوا»؛ و حدیث «من مات فقد قامت قیامته» و «الناس نیام فاذا ماتوا انتبهوا» را شامل هر دو قسم موت، و هر دو نوع قیامت صغری و کبری، می‌شمارند؛ قیامت صغری در موت ارادی، و قیامت کبری پس از موت طبیعی.

یک بیت پیش خواندم؛ اکنون همان را با چند بیت بعدش می‌خوانم:

زادۀ ثانی است احمد در جهان/ صد قیامت بود او اندر عِیان

زو قیامت را همی‌پُرسیده‌اند/ کای قیامت تا قیامت راه چند

با زبان حال می‌گفتی بسی/ که ز محشر، حَشر را پرسد کسی

بهر این گفت آن رسول خوش‌پیام/ رمز موتوا قَبل مَوتٍ یا کِرام

پس قیامت شو، قیامت را ببین/ دیدن هر چیز را شرط است این

و مقصود از موت ارادی جز این نیست که مرید طالب، پیش شیخ راهبر، در راه فقر، تسلیم و نیاز صرف باشد و شهوات و خودنمایی‌های بشری را به کلی دور بریزد.

مولوی در مجلد اول مثنوی در داستان بازرگان و طوطی دراین‌باره داد سخن داده است که باید تمام آن را خواند و مطالعه کرد و لذت برد؛ من برای نمونه چند بیت آن را نقل می‌کنم:

معنی مُردن ز طوطی بُد نیاز/ در نیاز و فقر، خود را مُرده ساز

تا دم عیسی تو را زنده کُند/ همچو خویشت خوب و فرخنده کند

از بهاران کی شود سرسبز، سنگ/ خاک شو تا گل برویی^[۱] رنگ‌رنگ
سال‌ها تو سنگ بودی دل‌خَراش/ آزمون را یک زمانی خاک باش

[۱]  بروید: خ. توضیحاً فعل «روییدن» به معنی لازم و متعدی هر دو استعمال می‌شود؛ مولوی جای دیگر هم به معنی متعدی گفته است.

گر سخن‌کش بینم اندر انجمن/ صد هزاران گل برویم زین چمن/ چون بکاری در زمین اصل کار/ تا بروید هریکی را صد هزار