رسالۀ سپهسالار – قِسم دوّم – فصل سوّم – در ذکرِ مناقبِ حضرتِ خداوندگار – صورتِ تقوی و پارسایی

و امّا صورتِ تقوی و ورعِ بی‌نهایتِ حضرتِ ایشان را به شرح بیان چگونه توان آورد، که حضرتِ ایشان را در تقوی شأنی عظیم بود و کلماتی عالی در آن باب بیان فرموده است و به حقیقت بعد از صحابه و اخیار در دایرۀ ولایت آیتِ اِنَّ اَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللهِ اَتْقیکُمْ[۱]، الایه[۲]، بدیشان اشارت یارفته بود. چون ظاهرِ تقوی عبارت است به پرهیز از معاصی از خوفِ حق، عَزَّ وَ جَلّ، کَما قالَ: اَلتَّقْوی مُحافَظَةُ آدابِ الشَّریعَةِ[۳] و اجتناب از، ما حَرَّمَ الله و آنچه حُظوظِ نَفْس در آن باشد، کَما قالَ: اَلتَّقْوی تَرکُ حُظوظِ النَّفْس[۴] و منع است از هرچه مانعِ حصولِ کمال بُوَد، کَما قالَ: اَلتَّقْوی مُجانَبَةُ کُلِّ ما یبْعِدُکَ عَنِ اللهِ عَزَّ وَجَلّ‌[۵]، تا آنچه مقتضای سلوک و وصول باشد او را حاصل گردد و ابوابِ رزق بر وی مفتوح شود.

روزی بی‌رنج می‌دانی که چیست؟
قوت ارواح است و ارزاق نبی‌ست[۶]

چنان‌که کلامِ مجید خبر می‌دهد: وَ مَنْ یتَّقِ اللهَ یجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً، وَیرزُقْهُ مِنْ حَیثُ لَا یحتَسِبُ[۷] آلایه، و این مقام که در تقوی ذکر رفت اوّل مقامِ سالکِ متقی است، چه اعلا مقامِ تقوی آن است که نظر از ما سِوَی اللهُ[۸] به کلّی قطع کند و مشغولی غیر را برخود حرامِ محض داند، چنان‌که از جعفر صادق رَضی اللهُ عَنْه منقول است که فرمود: اَلتَّقْوی اَنْ لا تَری فی قَلْبِکَ شَیئاً سِوَی الله تعالی[۹] و شیخ النصرآبادی[۱۰] رَحمَةُ اللهِ عَلَیه فرموده است که: اَلتَّقْوی اَنْ یتَّقیَ الْعَبْدُ عَنْ ما سِوَی الله تعالی[۱۱] و حضرتِ خداوندگارِ ما را چون این جمله که ذکر رفت صفتِ ذاتِ مقدّس او شده بود و متحلّی بدین آداب گشته، لاجرم از سرِ معاملۀ خویش بیان می‌فرماید، بَیضَ اللهُ وَجْهُ الْغُرر:

بسوزید آتش تقوی جهان ما سِوَی الله را
بزد برقی زالله و بسوزانید تقوی را [۱۲]

در تقوی به مثابتی بودند که در همۀ عمر از حضرتِ ایشان حکایتِ غم و شادی دنیا و به مصالحِ آن نشنیده‌ایم و این دالّ است بر مشغولی باطن، چنان‌که می‌فرماید:

شهوتِ دنیا مثالِ گُلخَن است
که ازو حمّامِ تقوی روشن است

لیک قِسمِ مُتّقی زین تون صفاست
زان که در گرمابه است و در تقاست [۱۳]

اِنَّ اللهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَوْا وَّالَّذِینَ هُمْ مُحسِنُون[۱۴].

——————

[۱] بخشی از آیۀ ۱۳ سورۀ حجرات: بی‌گمان گرامی‌ترین شما در نزد خداوند پرهیزگارترین شماست.

[۲] الا انتهای آیه

[۳] تقوی محافظت از آداب شریعت است.

[۴] تقوی ترک لذات نفسانی است.

[۵] تقوی آن است که تو را از هرچه غیر خداست باز دارد.

[۶] بیت ۲۵۱۲ دفتر سوم مثنوی معنوی مولانا.

[۷] بخشی از آیۀ ۲ و ۳ سورۀ طلاق: و هر کس که از خداوند پروا کند، برای او بیرون‌شدی بگذارد، و او را از جایی که گمان نمی‌برد، روزی رساند.

[۸] آنچه سوای ذات باری‌تعالی باشد.

[۹] تقوی آن است که در دل جز خدا نبینی.

[۱۰] بخشی از حواشی استاد نفیسی: شیخ ابوالقاسم ابراهیم بن محمد بن محموبه نصرآبادی از بزرگان عرفای سدۀ سوم ایران و از مردم نیشابور بوده و در آن شهر می‌زیسته و ابوعبدالرحمن سلمی و محمد بن حسین او را دیده و از وی روایت کرده‌اند و نیز گفته‌اند که چهل بار حج کرده و کراماتی هم دربارۀ او نوشته‌اند.

[۱۱] تقوی آن است که بنده از همه چیز غیر خدا پرهیز کند.

[۱۲] بیت ۸۰ ترجیع بند ۱۱ مولانا.

[۱۳] با اندکی اختلاف بیت ۲۳۷ و ۲۳۸ بخش دهم دفتر چهارم مثنوی معنوی مولانا.

[۱۴] آیۀ ۱۲۸ سورۀ نحل: بی‌گمان خداوند با پرهیزگاران و نیکوکاران است‌.