غزل ۱۸۲۵ مولانا

#شرح_غزل
عارف کسی است که به چنان گشاد دلی رسیده که می تواند هر تلخی را به شیرینی و هر غم را به سرور تعبیر کند؛ آن کس که جانش از ایمان و اعتماد به “خود” و به “هستی” سرشار است.
شادی و سرور امری کاملا درونی است، و نسبتی با اوضاع و شرایط بیرونی ندارد! شادی یک انتخاب است؛ انتخابی شجاعانه. تنها دلیران و بی باکانند که آن را بر غم و افسردگی  ترجیح می دهند. آنان که خدا بر دلشان چنان نوری از اعتماد و توکل افکنده، که می دانند این عالم سراسر رو سوی خیر دارد، و گشایش ها در راه است. سختی ها هست و دشواری ها، اما آنها چیزی جز ابتلا نیست؛ به بلا افتادنی برای غربال شدن ما.
غالبا گمان می کنیم خواهان شادی هستیم و جویای سرور . اما واقعیت چیز دیگری است؛ ما از شادی بی قید و شرط می ترسیم؛ از همین روی است که همواره برایش شرط می گذاریم و آن را به اوضاع و احوال معینی منوط می گردانیم. کدام یک از ما هست که بخواهد در هر حالی شاد باشد، حتی اگر پیر و رنجور شود و دنیا به مرادش نگردد؟ مولانا صفتی باید، تا همۀ تلخی ها و ترشی ها را به شیرینی و شکر بدل کند.
وقتی مولانا می گوید ، من شِکر اندر شِکر اندر شِکرم ، یعنی از شیرینی گذشته ام . آن کس که شیرین است می تواند ترش و تلخ هم بشود، چون شیرینی اش نه از ذات او ، که صفتی عاریه بر اوست ؛ شیرینی او حاصل افزوده شدن چیزی شیرین به اوست، چیزی بیرونی. اگر آن امر بیرونی از او گرفته شود، یا چیزی تلخ و ترش به او افزوده گردد، معلوم است که تلخ می شود و ترش، یا دست کم از شیرین بودنش کم می شود. شیرینی او وابسته به امور بیرون از اوست، به اوضاع و احوال بیرونی. اما آن کس که شِکر شده است، چیزی جز شیرین بودن نمی شناسد. شکر کارش شیرین کردن است و تعریفش شیرین بودن. شیرینی نه صفتی عاریه بر او، که از ذات اوست؛ شیرینی را از خود می گیرد و به خود می بخشد.

پی نوشت : این البته به معنای دست روی دست گذاشتن و توکل منفی نیست. در توکل منفی فرد امور را به خود وامی گذارد  و هیچ مسئولیتی برای خود متصور نیست.  اما نوع دیگری از توکل هم هست: توکل مثبت. در این نوع توکل  ما هر آنچه اقتضای عقل و دوراندیشی است انجام می دهیم،  هر کار که از دستمان برمی آید می کنیم و آنگاه نتیجه را به خدا و لطف او می سپاریم. مقصود از توکل، عمل نکردن نیست؛ هدف، خالی کردن ذهن است از نگرانی ها و دلواپسی ها. مقصود، برداشتن نگاه از آینده است، نه آینده نگری.