مولوی‌نامه – جلد دوم – فصل چهارم: عقاید عرفانی و مسلک خاص مولوی – ۶۶ – بشر چه می‌خواهد و چه می‌جوید

مطلوب بشر چیست؟ این موجود که معمای خلقت است چه می‌خواهد، و در جست‌وجوی چه مقصودی تلاش می‌کند.

انسان ذاتاً طالب آزادی و آرامش خاطر و خوش بودن حال و سکینۀ قلب است، به هر معنی که آن را تفسیر کنی و به هر اندازه که ممکن و میسر باشد.

اگر همۀ نعمت‌های جهان را برای انسان آماده کنی اما از آزادی و سکون قلب بهره‌مند نباشد هیچ لذت و کام نخواهد یافت؛ مثل او مثل مرغی محبوس است که آب و دانۀ او را فراهم کرده و قفس تنگ او را در باغی مصفا به درختی آویخته باشند؛ پیوسته دل این مرغ در هوس آزادی می‌تپد و به هوای پرواز، سر از روزنه‌های قفس بیرون می‌کند

آن قفس که هست عین باغ در/ مرغ می‌بیند گلستان و شجر
جوق مرغان از برون گرد قفص/ خوش همی‌خوانند ز آزادی قصص
مرغ را اندر قفص ز آن سبزه‌زار/ نی خورش مانده است و نه صبر و قرار
سر ز هر سوراخ بیرون می‌کند/ تا بود کاین بند از پا برکند

انسان چون در روح خود جهل و نقیصه‌ای می‌یابد، طبعاً طالب کمال و جویای علم و معرفت است، علوم اکتسابی هم او را سیراب و اشباع نمی‌کند، پس بداند یا نداند، در باطن طالب دانش و بینشی است که نتیجه‌اش فرونشاندن عطش روح؛ یعنی تحصیل یقین شهودی و تأمین آرامش و آسایش و خوشی و لذت و اهتزاز بی‌شایبۀ خلل‌ناپذیر روحانی و رسیدن به سرمنزل حیات جاودانی است

هر گمان تشنه‌ی یقین است ای پسر/ می‌زند اندر تزاید بال‌وپر
علم جویای یقین باشد بدان/ وان یقین جویای دید است و عیان

***

مولوی وسیلۀ حصول این امور و سایر مقاصد عالی روحانی بشر را نیز منحصر به عشق و فنا و اتصال به روح اولیا و مردان خدا می‌داند؛ و همین عشق است که آن را عشق ربانی و عشق الهی می‌خواند

عشق ربانی است خورشید کمال/ امر نور اوست خلقان چون ظلال
عشق ز اوصاف خدای بی‌نیاز/ عاشقی بر غیر او باشد مجاز

***

مهر پاکان در میان جان نشان/ دل مده الا به مهر دل‌خوشان

***
ای حیات عاشقان در مردگی/ دل نیابی جز که در دل بُردگی

***

آنکه از حق یابد او وحی و خطاب/ هرچه فرماید بود عین صواب
آنکه جان بخشد اگر بکشد رواست/ نایب است او دست او دست خداست

***

او دو صد جان دارد از نور هُدی/ وان دو صد را می‌کند هر دم فدا
هریکی جان را ستاند ده بها/ از نبی خوان عشرة امثالها

***

نیم‌جان بستاند و صد جان دهد/ آنچه در وهمت نیاید آن دهد 

در فصول قبل به تفصیل گفتیم که در طریقت مولوی سر سپردن پیش مردان خدا و متابعت کردن از شیخ استاد و پیر راهبر، شرط لازم سیر و سلوک است؛ و سالکان تنهارو در خطر می‌افتند؛ و با این‌که تمام عمر در راه‌اند عاقبت هم به سرمنزل مقصود نمی‌رسند؛ و احیاناً اگر سالکی بدون دستگیری و رهبری پیر طریق به منزل مراد رسیده باشد نادر در حکم معدوم است؛ پس ناچار در این وادی دلالت و مدد همت پیر دربایست است تا سالک را بدون آفت و خطر به کمال مطلوب برساند

مگسل از پیغمبر ایام خویش/ تکیه کم کن بر فن و بر گام خویش

هین مپر الا که با پرهای شیخ/ تا ببینی عون لشکرهای شیخ

***

تو مبین که بر درختی یا به چاه/ تو مرا بین که منم مفتاح راه